To su ocjene u nezvaničnom dokumetu koji potpusuju šest bivših ministara spoljnih poslova i odbrane Češke, Slovačke, Hrvatske, Slovenije, Gruzije i Albanije, u kojem ukazuju da se Crna Gora nalazi na raskrsnici između dvije evropske budućnosti – jedne zasnovane na standardima i reformama, i druge koju autori nazivaju „Orbanovim modelom“, a koja bi, upozoravaju, mogla iznutra oslabiti Evropsku uniju.
Dokument, predstavljen kao Non-paper o Crnoj Gori, analizira politički put države od obnove nezavisnosti do danas, identifikuje ključne prijetnje po njen evropski put i predlaže paket političkih i bezbjednosnih mjera koje bi partnerske zemlje i EU trebalo da primijene kako bi proces pristupanja bio završen.Geopolitička važnost male države
Autori ocjenjuju da je Crna Gora, uprkos malenoj teritoriji, geopolitički neuporedivo značajnija nego što izgleda na mapi. Njen izlaz na Jadran, te blizina Otrantskim vratima i status najmlađe članice NATO-a čine je strateškim osloncem južnog krila Alijanse.
U dokumentu se naglašava da je Crne Gora jedina država sa obje strane Jadrana čije je političko rukovodstvo otvoreno skeptično prema njenom članstvu u NATO, te da predstavlja rizik koji Rusija nastoji da iskoristi.
“Zbog svog strateškog položaja, Crna Gora je pod stalnim pritiskom Rusije da napusti NATO. Ukoliko bi se to desilo, bila bi narušena bezbjednosna struktura čitavog jadranskog basena. To bi imalo štetne posljedice po bezbjednost južne Evrope, a potencijalno i Evrope u cjelini”, navedeno je u dokumentu.
Ključna država za ometanje/sprovođenje projekta „Srpski svet“
„Srpski svet“ je koncept koji promovišu predsjednik Srbije Aleksandar Vučić i politička elita koja ga podržava, a modelovan je po ruskoj ideji „Ruski mir“ i zastupa iste koncepte koji su bili dio „Velike Srbije“, političke vizije Slobodana Miloševića koja je dovela do četiri rata na prostoru bivše Jugoslavije, tokom devedesetih godina.
Autori navoda da je, iako u drugim državama Zapadnog Balkana žive manjinske zajednice etničkih Srba, bez Crne Gore i njenog izlaza na Jadransko more, nemoguće sprovesti destabilizujuću strategiju „Srpskog sveta“.
U dokumentu se ocjenjuje da postoji kontinuirani napor predsjednika Srbije Aleksandra Vučića da dominira političkom scenom i Vladom Crne Gore, kao i da kontroliše njeno političko odlučivanje. To bi na kraju, kako se ocjenjuje, moglo dovesti ili do ponovnog uspostavljanja formalne državne zajednice Srbije i Crne Gore, ili do pretvaranja Crne Gore u vazalnu državu Srbije. Takav razvoj događaja dao bi Srbiji pristup Jadranskom moru i Medietranu. Takođe bi poslužio kao „utješna nagrada“ za gubitak Kosova, koje, uprkos političkoj buci u Srbiji, vrlo vjerovatno neće izgubiti svoju nezavisnost.
“Veliki dio stanovništva Crne Gore izjašnjava se kao Srbi (oko 32%), dok je Kosovo danas više od 90 odsto albansko i odlučno u namjeri da sačuva svoju nezavisnost od Srbije. Dodatna opasnost je što bi neke članice EU i drugi zapadni saveznici mogli ovakvu situaciju posmatrati na isti način, ne razumijevajući širi geopolitički značaj nezavisne Crne Gore”, naglašeno je u dokumentu.
SPC kao politički akter
Srpska pravoslavna crkva označena je u non-paperu kao jedan od ključnih političkih faktora u državi. Autori tvrde da je aktivno i vidljivo učestvovala u rušenju vlasti 2020. godine i da promoviše antinato i antievropske narative, uz blisku saradnju s Moskovskom patrijaršijom.
“SPC je važan, agresivan i efikasan instrument vlade Srbije. Njeni sveštenici imaju aktivnu i veoma vidljivu ulogu u državnim i lokalnim izborima u Crnoj Gori. Ona je bila glavni organizator masovnih protesta koji su 2020. godine srušili tadašnju vladu; nova koaliciona vlada koja je nakon toga formirana nastala je u jednom od njenih manastira. Jedna od kratkotrajnijih kasnijih vlada praktično je prepisala svu crkvenu imovinu u Crnoj Gori Srpskoj pravoslavnoj crkvi, čime je konačno i potpuno delegitimisana Crnogorska pravoslavna crkva”, navodi se u dokumentu.
Autori dodaju i da je SPC snažan promoter ideologije „Srpskog sveta“, da je blisko povezana sa Ruskom pravslavnom crkvom pod patrijarhom Kirilom, kao i direktno sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom.
Ocjenjuju i da je SPC veoma aktivna u zagovaranju protiv crnogorske nezavisnosti i njenom postepenom podrivanju.
Ruski interesi i uticaji
Rusija vidi Crnu Goru kao laku metu i koristan instrument za destabilizaciju EU i za prodor u procese donošenja odluka u NATO-u, ocjenjuju u dokumentu.
“Godinama je ruska vlada finansirala neke od ekstremno reakcionarnih političkih partija u Crnoj Gori, uključujući Demokratski front, partiju čiji je ključni član vladajuće koalicije Andrija Mandić“, navedeno je u dokumentu.
U non-paperu se podsjeća na događaje iz 2016. godine, kada je, kako navode, „ruska tajna služba, uz pomoć Mandića i Milana Kneževića, organizovala neuspjeli državni udar i pokušaj atentata na tadašnjeg predsjednika Crne Gore“.
“Ipak, sa ratom u Ukrajini, Rusija – iako i dalje prisutna – izgleda da je prepustila svoju vodeću ulogu u kontroli Crne Gore Srbiji”, konstatuju u dokumentu.
Medijska okupacija i ostale prijetnje
U dokumentu navode da je gotovo cijela medijska scena u Crnoj Gori pod kontrolom i/ili u vlasništvu srpskih i ruskih medijskih kompanija.
“Postoji nekoliko online publikacija i manjih TV stanica koje su nezavisne, ali se njihov glas uglavnom gubi u moru propagande iz kontrolisanih medija”, piše u non-paperu.
Non-paper posebno upozorava na najavljene izmjene Zakona o državljanstvu, ocjenjujući da bi “desetine hiljada državljana Srbije” mogle da utiču na ishod izbora u zemlji od 620.000 stanovnika, ukoliko bude dozvoljeno dvojno državljanstvo.
Takođe kritikuju aktuelnu strukturu vlasti – Vladu sa više od 30 ministara, “od kojih neke premijer navodno ne poznaje lično”, te ističu dubinski problem nedostatka evropski kvalifikovanog kadra u administraciji.
Autori dokumenta analiziraju i stanje unutar vlasti, posebno odnos između Pokreta Evropa sad i prosrpskih, proruski orijentisanih partija koje u tekstu nose oznaku „Evropa nikad“.
“Trenutnu vladajuću koaliciju čine Pokret Evropa sad i grupa koju bi se moglo nazvati „Evropa nikad“ – skup pro-srpskih i pro-ruskih partija koje žele da zadrže državu van EU, a moguće i da je izvedu iz NATO-a. Iako ove potonje imaju manju političku podršku (ispod 15%), one su bolje organizovane, bolje finansirane, imaju dužu političku tradiciju, uz podršku Srbije i Rusije, i odlučnije su od prvih — pa zato dobijaju u borbi za moć”, navodi se u non-paperu.
Rješenja za Crnu Goru
U dokumentu predlažu skup konkretnih preporuka, uključujući mentorski model za EU integracije.
“Zbog svih navedenih razloga i mogućih opasnosti, izuzetno je važno za bezbjednost regiona i Evrope da Crna Gora uđe u EU. Da bi se to ostvarilo, EU bi trebalo da primijeni pristup mentorstva prema Crnoj Gori. Manja ili srednja članica EU, bez stvarnih ili percipiranih političkih ili teritorijalnih ambicija – poput Irske ili Danske – trebalo bi da preuzme mentorsku ulogu u procesu pristupanja Crne Gore. Sličan model primijenjen je prilikom ulaska tri baltičke države, kada su Danska, Švedska i Finska blisko sarađivale sa Litvanijom, Latvijom i Estonijom. One su pomagale i nadgledale njihov napredak, ali i redovno informisale institucije EU o reformama i političkoj klimi. Na taj način, te države su postale evropski projekat i prije formalnog članstva”, istaknuto je u dokumentu.
Autori predlažu uključivanje i iskusne britanske političke figure, uz specijalnu izaslanicu Karen Pirs koja je već naimenovana za specijalnu izaslanicu za Zapadni Balkan, s obzirom na autoritet i potencijalni uticaj Londona u Crnoj Gori.
Imajući u vidu štetan uticaj Viktora Orbana u Srbiji, BiH i čitavom regionu, u dokumentu se navodi da je od ključnog značaja da Crna Gora ispuni Kopenhaške kriterijume za ulazak u EU.
Autori upozoravaju da bi prihvatanje Crne Gore po Orbanovom modelu značilo samo uvođenje još jednog remetilačkog faktora u Uniju, što bi predstavljalo i veliko razočaranje za sve u Crnoj Gori koji podržavaju evropski put.
Dokument sugeriše i da bi za Crnu Goru, iako je članica NATO, bilo veoma korisno uključivanje u novu „Koaliciju voljnih“ – evropsku bezbjednosnu inicijativu koju predvode UK, Francuska i Njemačka.
“To je savez koji naglašava evropsku odgovornost za sopstvenu bezbjednost, a nezavisna, stabilna i suverena Crna Gora svakako je dio evropske bezbjednosti. Učešće u toj koaliciji dodatno bi ojačalo angažman Crne Gore u evropskim bezbjednosnim strukturama”, piše u dokumentu.
Formiranje velike proevropske koalicije
Autori zagovaraju stvaranje širokog bloka partija – DPS, SD, SDP, LP, djelovi URA i PES, uz manjinske partije – koji bi, uz podršku Kvinte, mogao stabilno voditi državu do ulaska u EU.
“U ovom trenutku, pristupanje EU mora biti glavni strateški cilj Crne Gore, jer je to u interesu i regionalne i evropske bezbjednosti. Zato je potrebno okupiti koaliciju svih političkih partija i organizacija civilnog društva koje podržavaju i zagovaraju ovaj put. Ostavljajući po strani međusobne razlike, partije poput DPS-a, Evropskog saveza (SD, SDP, LP), dijela GP URA, dijela PES-a, te pojedinih manjinskih partija, trebalo bi da formiraju savez koji bi ne samo ubjedljivo pobijedio na izborima, već i bio sposoban da isporuči rezultate u procesu pristupanja EU. Većina birača podržala bi takvu koaliciju, a uticajna „kvinta“ – ambasadori UK, Francuske, Njemačke, Italije i SAD – trebalo bi da posreduje u njenom formiranju”, istaknuto je u dokumentu.
Turska kao snažan ekonomski saveznik
Kao neočekivani pozitivan trend naveden je rast turskih ulaganja, koji tumače kao povjerenje u budući ulazak Crne Gore na tržište EU.
“Konačno, u Crnoj Gori se pojavljuje novi, potencijalno značajan spoljni faktor. Sa rastućim izgledima da Crna Gora u doglednoj budućnosti uđe u EU, sve više turskih biznismena i preduzetnika pokazuje interesovanje za pokretanje poslova u Crnoj Gori. Iako je njihov interes prvenstveno ekonomski, on se zasniva na pretpostavci da će Crna Gora postati članica EU. Zbog toga su oni potencijalno snažan ekonomski saveznik na crnogorskom putu ka evropskim integracijama”, piše u non-paperu.
Mala država, veliki ulog
Na kraju dokumenta poručuju da članstvo Crne Gore u EU nije samo tehničko pitanje, već potencijalno transformativan čin za čitav region Zapadnog Balkana.
“To je ostvarivo, korisno i vrijedno pokušaja. Uspjeh Crne Gore mogao bi promijeniti evropsku perspektivu svih šest država regiona”, zaključuje se u dokumentu.
Preporučeno
Autori Non-papera za Crnu Goru su nekadašnja ministarka vanjskih i evropskih poslova Hrvtaske Vesna Pusić, nekadašnja premijerka i ministarka odbrane Slovačke Iveta Radičova, bivši ministar vanjskih poslova Češke Tomaš Petriček, nekadašnji slovenački ministar odbrane i europarlamentarac Roman Jakič, te bivši ministri odbrane Gruzije i Albanije Tinatin Kidašeli i Fatmir Mediu.
Video