Uz to se konstatuje i ozbiljna zabrinutost zbog govora mržnje i političke retorike protiv ove zajednice.
“Ovaj pad nije rezultat jedne odluke ili jednog propuštenog akta, radi se o ishodu višegodišnjeg ignorisanja zakonskih obaveza, uz politički oportunizam i institucionalnu inertnost”, ocjenjuje Miloš Knežević iz Centra za građansko obrazovanje (CGO).Pad na listi nije iznenadio ni direktora Udruženja za jednaka prava LGBTIQ osoba za Zapadni Balkan i Tursku (ERA) Danijela Kalezića.
“Pad se dešava zbog toga što u trenutnoj vladi naša prava nisu prioritet”.
Ljudska i manjinska prava su dio poglavlja 23, jednog od dva ključna u procesu pristupanja Evropskoj uniji.Vlada Crne Gore planira da do kraja sljedeće godine zatvori sva pregovaračka poglavlja i dvije godine kasnije postane članica EU.U ovom trenutku ima zatvoreno manje od 20 odsto poglavlja.
Što nije urađeno, a trebalo je?
Zakon o životnom partnerstvu osoba istog pola usvojen je uoči parlamentarnih izbora 2020, na kojima je Demokratska partija socijalista Mila Đukanovića poslije tri decenije izgubila vlast.
Vlast su preuzele partije od kojih se više njih protive istopolnim partnerstvima, uključujući prosrpski Demokratski front šefa crnogorskog parlamenta Andrije Mandića i Bošnjačku stranku šefa crnogorske diplomatije Ervina Ibrahimovića.
Iako je bilo propisano da četrdesetak akata bude usaglašeno sa Zakonom u roku od godinu, to nije učinjeno ni pet godina kasnije.
Iz Ministarstva ljudskih i manjinska prava za RSE navode da je dio podzakonski akata iz pravosuđa i zdravstva usaglašen sa Zakonom. Ove godine predviđene su brojne aktivnosti u cilju ispunjavanja ove obaveze, rečeno je iz Ministarstva.
Podsjetimo, u Vladinoj Strategiji za unapređenje kvaliteta života LGBTIQ osoba iz 2024. se ističe da istopolni parovi zbog neusaglašavanja akata ne mogu da ostvare sva prava.
“Na primjer, nemaju pravo na usvajanje djece ili pristup određenim socijalnim beneficijama. Takođe, zakon ne prepoznaje pravo na zajedničko roditeljstvo, što dodatno otežava život parovima koji žele zasnovati porodicu”, piše u dokumentu.
Predstavnik CGO-a dodaje da nisu uređena ni poreska i imovinska prava, pravna zaštita u slučaju smrti ili nasljeđivanja, radna prava koja se odnose na porodicu…
“Crna Gora se ne može smatrati ozbiljnom demokratskom državom dok donosi zakone koje svjesno odbija da primijeni”, poručuje Miloš Knežević.
Ocjenjuje i da država nije obezbijedila “ni elementarne uslove za njegovu primjenu isključivo zbog političkog kukavičluka”.
Takav odnos države, prema riječima Danijela Kalezića, pokazuje “da i dalje jesmo građani i građanke drugog reda”.
Drugi, Zakon o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja treba da otvori mogućnost promjene oznake pola u registrima i ličnim dokumentima na osnovu samoodređenja, a koje neće biti uslovljeno obavezom promjene pola.
U non-paperu EK piše da je Vlada decembra 2024. odlučila da ne stavi na dnevni red Nacrt zakona o samoodređenju, iako je prošao sve neophodne korake u okviru zakonodavnog procesa.
Iz Ministarstva ljudskih i manjinskih prava su ranije za RSE kazali da je Nacrt zakona tri puta kandidovan za razmatranje na Vladi, ali da su zatražene dodatne konsultacije po tom pitanju i donošenje pomjereno za prvi kvartal ove godine.
Iz Ministarstva su 24. juna za RSE kazali da, s obzirom na podršku relevantnih institucija na nacionalnom nivou i EK, ne vide smetnje za usvajanja ovog zakona.
Nisu precizirali kad bi se to moglo naći na dnevnom redu Vlade.
Danijel Kalezić kaže da je, prema njihovim saznanjima, proces odlučivanja spriječio premijer Milojko Spajića po nalogu predsjednika parlamenta Andrije Mandića.
“Bez obzira po čijem je nalogu, bez obzira ko sputava unutar Vlade… To opet znači da vladajućoj većini ovaj zakon ne da nije prioritet, nego da su suštinski svojim političkim opredjeljenjima, ciljevima i vrijednostima protiv ljudskih prava trans osoba i samim tim LGBTIQ osoba”.
Glavna kočnica politički intresi
Miloš Knežević smatra da je glavni razlog zašto ovaj zakon nije usvojen politički – strah dijela vlasti da će gubitkom podrške konzervativnog biračkog tijela ugroziti sopstveni rejting.
“Takvo kalkulisanje je suprotno demokratskim principima i ljudskim pravima”.
On ukazuje da dio vladajućih struktura sve češe pokuša da prava LGBTIQ osoba diskredituje kroz desničarske, klerikalne i populističke narative.
“Kada državni zvaničnici i poslanici relativizuju nasilje nad LGBTIQ+ osobama ili podržavaju one koje pozivaju na ‘zaštitu tradicionalne porodice’ od nepostojećih prijetnji, to je saučesništvo u diskriminaciji”.
Vlast u Crnoj Gori čine dominantno partije bliske Srpskoj pravoslavnoj crkvi, koja je organizovala molebane protiv Povorki ponosa u Podgorici.
Tako je za poslanicu vladajuće većine, Jelenu Božović iz DF-a, ostvarivanje prava istopolnih parova “najava biološkog rata protiv našeg naroda i pravoslavne vjere”.
A za predsjednika skupštinskog Odbora za ljudska prava Jovan Vučurovića u pitanju je “udar na svetinje, u ovom slučaju na porodicu”.
EK u svojim izvještajima konstantno opominje na ovo pitanje, ali, naglašava Knežević, bez ozbiljnijeg pritiska ili uslovljavanja.
“Takav pristup samo dodatno omogućava onima koji su na poziciji moći da ‘igraju na vrijeme’, umjesto da ispune međunarodne obaveze i zaštite prava jedne od najranjivijih društvenih grupa.”
Sagovornik RSE smatra da EK treba da prestane sa praksom ublažavanja ocjena i prikrivanja ozbiljnih institucionalnih propusta iza formulacija o “ograničenom napretku”.
Ograničeni napredak je ocjena koju je Crna Gora dobila od EK u pretposljednjem izvještaju za poglavlje 23, koje se odnosi i na ljudska prava.
Preko 100 predmeta pred sudovima za prekršaje
Osim izostanka u normativnom dijelu prava, LGBTIQ zajednica suočava se govorom mržnje koji se najčešće širem preko društvenih mreža.
Policiji je prijavljen veliki broj uvredljivih komentara na mrežama, ali u najvećem broju slučajeva nije uspjela da identifikuje njihove autore.
A u 16 predmeta koji se tiču diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije, a koje je razmarao Ombudsman, u šest je utvrđena povreda prava.
Iz ove institucije su za RSE kazali da su se samo prošle godine pred sudovima za prekršaje po ovom osnovu našla 102 predmeta.
Preporučeno
Oni su pozvali da se na sve delikte počinjene iz mržnje prema LGBTIQ osobama reaguje “izricanjem djelotvornih i odvraćujućih sankcija”.
Video