Crna Gora bi, ako doista želi u narednih nekoliko godina da uspješno okonča proces integracije u Evropsku uniju, trebalo najviše pažnje da obrati na pregovaračka poglavlja 23 – Pravosuđe i temeljna prava i 24 – Pravda, sloboda i bezbjednost. Novi pristup i nova metodologija Evropske unije u procesu proširenja, koji su promovisani februara 2020, podrazumijevaju fokus na temeljne reformame, počevši od vladavine prava i funkcionisanja demokratskih institucija do depolitizovane javne uprave i tržišne ekonomije. Novi pristup podrazumijeva da napredak u poglavljima 23 i 24 bude uslov za konstatovanje napretka i u ostalim poglavljima.
Napravili smo presjek „vladavine prava“ – ne na papiru nego na djelu u Crnoj Gori. Nalaz je sve samo ne obećavajući.Prof. Branislav Radulović, predsjednik Udruženja pravnika Crne Gore kaže za Standard da je od svega što čine Vlada i Skupština za njega još problematičniji selektivan pristup pravdi od strane Tužilaštva. Vidjeli smo, kaže dr Radulović, hapšenje nekadašnje direktorice Agencije za sprečavanje korupcije, ali istovremeno na primjer nije predmet istrage daleko veći, milionski iznos u Ministarstvu odbrane i pored nalaza Budžetske inspekcije i Državne revizorske institucije koja je dala negativan stav. To je primjer apsolutne selektivnosti, kaže naš sagovornik.
LOKALNA VLAST – PRAVO JAČEGA
U tri opštine je država nemoćna da sprovede odluke kojima bi organizovala izbore ili uspostavila vlast zasnovanu na Ustavom jemčenoj izbornoj volji građana.
Teče već treća godina otkako je trebalo da budu održani izbori u Šavniku. Država je izbore pokušavala da organizuje, ukupno devet puta, ali je najprije lokala grupa partijskih kabadahija Demokratskog fronta glasanje onemogućavala. U narednoj fazi blokade Državna izborna komisija je redovno postupala po prigovorima i donosila rješenja kojima je nalagala Opštinskoj izbornoj komisiji da donese odluku o ponavljanju izbora ali Opštinska izborna komisija odluku nije donosila jer je po aktuelnim propisima za to trebalo glasati, a glasova podrške nalogu DIK nije bilo dovoljno.
Predsjednik Državne izborne komisije Nikola Mugoša je jesenas kazao Vijestima da je DIK do tada donijela 178 rješenja kojima je nalagala Opštinskoj izbornoj komisiji Šavnika da donese odluku o ponavljanju izbora. Predsjedniku opštine Jugoslavu Jakiću mandat ističe za manje od mjesec dana – 18. februara.
Identična situacija je u Kotoru, samo što kraće traje.
U šavničkom galimatijasu Vlada je proljetos bila donijela pa povukla Odluku o uvođenju prinudne uprave.
Kada je Budvi riječ Vlada je u ponedjeljak kasno uveče, manje od dva sata prije nego što je u ponoć isticao rok za sazivanje sjednice SO Budva organizovala navrat-nanos „telefonsku“ sjednicu kako bi u cajtnotu odradila ono što je dužna da učini.
Ministarstvo javne uprave je još 16. januara okončalo upravni nadzor nad Skupštinom opštine Budva i odmah dostavilo Vladi predlog za sazivanje nastavka konstitutivne sjednice prekinute 10. januara. Pravovremeno dostavljani materijal se kisjelio jedanaest dana u fijokama Generalnog sekretarijata, dok je Vlada raspravljala o drugim temama, čime je premijer Milojko Spajić pokušavao da izbjegne situaciju da njegovi koalicioni partneri ostanu u Budvi bez vlasti. Konstitutivna sjednica SO Budva je, naime, prekinuta nakon nekoliko sati kada je grupa odbornika liste „Za budućnost Budve“, koju predvodi čelnik Nove srpske demokratije u tom gradu Mladen Mikijelj, nasilnim putem spriječila nastavak nakon što se proširila vijest da je izgledna koalicija njihovih političkih protivnika.
U Budvi su prošle godine održani dva puta lokalni izbori, ali zbog pat-pozicije vlast nije uspijevala da se konstituiše. Opštinom u tehničkom mandatu iz zatvora i dalje rukovodi Milo Božović, izabran za predsjednika 0pštine januara 2023.
U Podgorici su tri mjeseca od lokalnih izbora održanih 29. septembra potrošena, a da nije bilo izglednog dogovora o formiranju gradske vlasti. Kada je procurila vijesti da bi se dio vlasti mogao nagoditi s opozicijom, vlast s državnog nivoa je krenula u munjevitu akciju. Gradonačelnik prof. Saša Mujović je izabran 28. decembra. Ali prethodno Skupština Crne Gore nije donijela odluku o njegovom razrješenju dužnosti ministra energetike čime je prekršen Ustav koji propisuje da član Vlade ne može obavljati drugu javnu ili profesionalnu dužnost.
MASTODONT VLADA REKORDER TELEFONSKIH ODLUKA
Na državnom nivou imamo na vlasti složenu koaliciju više političkih stranaka i koalicija koja je rezultirala neefikasnom mastodont Vladom od čak 32 člana.
Nevladina organizacija Centar za građansko obrazovanje (CGO) je objavila prije tri dana da je 44. Vlada Crne Gore za 15 mjeseci održala 146 sjednica od kojih je 58% bilo tzv. „telefonskih“. „Telefonska“ sjednica Vlade zapravo nije nikakva sjednica. To je, u skladu s Uredbom o Vladi, situacija u kojoj se o materijalima ne raspravlja već generalni sekretar obavijesti ministre o materijalu i dobije ili ne dobije njihovu saglasnost. Uredba propisuje da se ovome pribjegava „u hitnim i drugim naročito opravdanim slučajevima“. Takvih „hitnih i drugih naročito opravdanih slučajeva“ je u Vladama do 2020. bilo desetak odsto, a u 15. mjeseci 44. Vlade Milojka Spajića više nego što je ukupno bilo takvih sjednica u svim vladama u deceniji od 2010. do izbijanja pandemije koronavirusa 2020. Čak je i 41. Vlada u gotovo godinu dana koronavirusa održala manje telefonskih sjednica nego 44. Vlada u proteklih 15 mjeseci.
CGO ističe da „sve treba da nas zabrine činjenica da se upravo na „telefonskim“ sjednicama, često održanim vikednom ili noću, donose važne, ali i problematične odluke, kako iz oblasti nacionalne bezbjednosti, međunarodnih odnosa, obrazovanja, finansijskih pitanja, strateških državnih projekata ili onih koji adresiraju neke od ranjivih grupa. Mijenjani su brojni zakoni i usvajane odluke koje direktno utiču na kvalitet života građana i za koje nije bilo jasno koja je to hitnost uticala da se tako procesuiraju, ali je za neke bilo jasno da tu ima posla i za istražne organe“.
Ova nevladina organizacija podsjeća da je na „telefonskoj“ sjednici, u noćnim satima, razriješen jedan, a postavljen drugi direktor Agencije za nacionalnu bezbjednost i da je na sličan način određen i v.d. direktora Uprave policije.
Slavu pominjanja po brojnosti u Ginisovoj knjizi svjetskih rekorda Spajićevom kabinetu su preoteli bastioni demokratije – Sri Lanka s Vladom od 50 članova i Pakistan čija izvršna vlast broji 34 ministarstva. Ali je Crna Gora zato u Evropi bez premca.
Slavu 44. Vlade Crne Gore, pored brojnosti, pronosi i činjenica da je to, prema dostupnim informacijama, jedina Vlada u svijetu ikada koju je tužio sudu sopstveni ministar. Danilo Šaranović je prošlog marta presavio tabak tužeći Vladu čiji je i tada bio i sada je član Upravnom sudu. I za ovu priču i za ono po čemu će ovu vladu i ministra pamtiti – razlog tužbe je manje bitan, kao i ishod spora.
Ne da se ni Šaranovićev partijski kolega, ministar odbrane. Dragan Krapović je mjesecima u sadejstvu s predsjednicima Skupštine i Vlade pokušavao da protivno Ustavu razriješi načelnika Generalštaba. U tim pokušajima derogiranja pozicije glavnokomandujućeg oficira vojske nijesu se libili ni pokušaja izmjene strukture i procedure odlučivanja u komandovanju tako što bi oduzeli predsjedniku države ingerencije u vezi s oružanim snagama koje u demokratskom svijetu ima svaki predsjednik države. Zbog ovih pokušaja više od pola godine nije se sastajao Savjet za odbranu i bezbjednost.
Bahatost Vlade zaokružujemo činjenicom da već mjesecima skuplja prašinu po fijokama Generanog sekretarijata Vlade tekst Zakona o Vladi koji je resorno ministarstvo završilo o dostavilo u vladinu proceduru. Tekst zakona je odavno prošao i proceduru Venecijanske komisije. Jedina njena suštinska primjedba bila da takav zakon ne treba da donosi vlada u tehničkom mandatu. Kada je izabrana Vlada u punom mandatu – tekst je ćušnut u stranu. Zašto? Zato što Zakon propisuje sve ono što 44. Vlada sada čini po nahođenju i volji vladajuće koalicije – od broja ministarstava, do prava i obaveza članova Vlade. Takav zakon, koji je sadašnja vlast obećavala punih usta kada se uspinjala stepenicama moći, ovoj Vladi ne pada na pamet da utvrđuje, a skupštini da usvaja.
SKUPŠTINA KAO DAMOKLOV MAČ
Ključna uloga Skupštine Crne Gore u ovakvoj dijeljenju karata je da bude Damoklov mač iznad glave predsjednika Vlade. Predsjednik Parlamenta, četnički vojvoda Andrija Mandić, otkako je preuzeo tu dužnost, pažljivo i ažurno sprovodi svoju političku agendu. U nešto više od godine postao je najmoćnija politička ličnost u državi.
Parlament je 28. juna 2024. glasovima velikosrpskih stranaka donio po Crnu Goru štetnu i apsolutno bespotrebnu Rezoluciju o genocidu u sistemu logora Jasenovac i logorima Dahauu i Mauthauzenu. Crna Gora je zbog toga prvi put u svojoj istoriji došla u situaciju da joj tri zvaničnika budu u nekoj državi proglašena za nepoželjne osobe. Takođe, prvi put je blokirano zatvaranje jednog pregovaračkog poglavlja u pristupnim pregovorima s Evropskom unijom.
Skupština je 17. decembra 2024. na predlog Ustavnog odbora „konstatovala prestanak funkcije“ jedne sutkinje Ustavnog suda. Parlamentarni odbor, koji radi po Poslovniku Skupštine, tako je na sebe preuzeo ingerencije Ustavnog suda. Opozicija od tada blokira rad parlamenta.
Skupština je u prošlom sazivu izglasala izmjene o dopune Zakona o predsjedniku Crne Gore kojima je parlamentarna većina pokušala da ovlašćenja u imenovanju mandatara oduzme predsjedniku države i dodijeli ih Skupštini. Ustavni sud je jednoglasno te intervencije na Zakonu proglasio protivustavnim.
Konačno, trenutna crnogorska vlast, i zakonodavna i izvršna, imaju se čime podičiti kada je riječ o poštovanju odluka sudova. Više puta, broja se ne zna, sudovi su dosuđivali da je Vlada nezakonito razrješavala direktora Uprave policije i generalnog inspektora Agencije za nacionalnu bezbjednost. Oštećene ličnosti su vraćane na posao, a onda ponovo razrješavane i tako u krug.
Skupština je u ovome još bolja. Savjet javnog nacionalnog emitera imenovao je u protekle nešto manje od četiri godine više puta na dužnost generalnog direktora protivpravno istu osobu. Sudovi su donosili pravosnažne presude, Savjet je imenovanog „razrješavao po presudi“, a onda ponovo imenovao. A Skupština, koja je izabrala taj Savjet, pravila se i pravi se luda.
ODBOR ZA IZBORNU REFORMU – BEZ REZULTATA
Potpuno nefunkcionalan parlamentarni Odbor za sveobuhvatnu izbornu reformu. Ciljevi koje je Odbor trebalo da dostigne u roku od godine su, kako je navedeno u Odluci o obrazovanju: sveobuhvatna reforma izbornog zakonodavstva i uspostavljanje punog povjerenja javnosti u izborni proces.
Danas nemamo ni reformu izbornog zakonodavstva ni uspostavljeno povjerenje u izborni proces, nego naprotiv imamo manje povjerenja.
Pola godine je Odbor bio nefunkcionalan jer su dvije njegove članice postale ministarke, a umjesto njih nijesu birani drugi članovi, Bošnjačka stranka je prošlog ljeta postala vladajuća, pa je s obzirom na to da je jedan član Odbora iz BS time bio narušen princip da odbor bude sastavljen na paritetnom nivou od predstavnika vlasti i opozicije i da odluke donosi konsenzusom. Odboru je, a da nije završio posao koji mu je osnovni, dodato još da izradi i Predlog zakona o izboru predsjednika Crne Gore.
O tome da je Skupštini prioritet politička agenda njenog predsjednika, a ne ono što je osnovi posao Parlament svjedoči i činjenica da je Skupština bila dužna da nakon konstituisanja u novom sazivu imenuje Državnu izbornu komisiju. Obavezu propisanu Zakonom o izboru odbornika i poslanika Skupština je ispunila tek 17. decembra 2024, gotovo godinu i po nakon parlamentarnih izbora.
ŠTO JE U OVAKVOJ CG „VLADAVINA PRAVA“
Prof Branislav Radulović kaže da je stanje u kojem je Crna Gora u oblasti vladavine prava Udruženje pravnika formulisalo na sljedeći način: Umjesto proklamovane vladavine prava, dobili smo pravo na vladavinu. Po tom viđenju pravedno i pravično je samo ono što većina utvrdi da je pravedno i pravično, kaže Branislav Radulović.
Preporučeno