Antena M: Šta je pokazala nova komparativna studija DFC-a, na koje sve načine se manipuliše javnošću u Crnoj Gori?

Banović: Komprativna studija DFC pod nazivom Mehanizmi za borbu protiv dezinformacija detaljno analizira različite mehanizme koje koriste Evropska unija, zemlje članice i Crna Gora u borbi protiv dezinformacija i malignih stranih uticaja. Cilj studije je identifikacija najboljih praksi i prijedlog konkretnih mjera koje bi mogle doprinijeti jačanju otpornosti crnogorskog društva na te prijetnje. Studija je ukazala da se Crna Gora suočava sa porastom govora mržnje, propagande i dezinformacija. Demokratski deficiti, nepovjerenje u institucije sistema, politička nestabilnost i podijeljena medijska zajednica učinili su Crnu Goru posebno ranjivom na strano miješanje i manipulacije informacijama. Crna Gora do sada nije imala adekvatan odgovor na te izazove.

U kontinuitetu izostaje institucionalni odgovor, a istovremeno se sa najviših državnih adresa relativizuje maligni strani uticaj. Crna Gora je konstatno izložena ruskoj i srpskoj propagandi i manipulacijama koje se šire različitim kanalima koji uključuju: političke partije, lokalne i regionalne medije, vjerske organizacije i krajnje desničarske grupe.

Antena M: A koliko je uticajan antizapadni i anti – NATO narativ u Crnoj Gori?

Banović: Hibridno djelovanje Rusije i njeno miješanje u unutrašnje prilike drugih država najizraženije je putem manipulacija informacijama. Intenzitet ruskih dezinformacija, kao i njihov maligni uticaj na demokratske procese značajno je porastao od početka ruske agresije na Ukrajinu. Iako postoji prostor za optimizam u pogledu zajedničkih napora za suzbijanje ruskih dezinformacija, ima i mnogo pokazatelja da uticaj Kremlja na zapadna društva, uključujući i crnogorsko, u značajnoj mjeri oblikuje javni diskurs i percepciju građana.

Povezani članci

drustvo

DFC analiza: Kampanje uticaja – Pokušaji oblikovanja unutrašnje i spoljne politike Crne Gore

politika

Predstavljena nova studija Digitalnog forenzičkog centra (DFC) o uticaju Srbije u Crnoj Gori

svijet

DFC analiza: Hibridne taktike i geopolitički ciljevi

Crnogorsko društvo je u periodu pristupanja Crne Gore NATO savezu konstantno bilo izloženo ruskoj propagandi s ciljem zaustavljanja procesa pristupanja Alijansi. Dezinfomacione kampanje nastavljene su i nakon ulaska Crne Gore u NATO. Ruske vlasti imaju identičan odnos i kada su u pitanju EU integracije Crne Gore. To je nedvosmisleno potvrdio ambasador Ruske Federacije u Crnoj Gori Vladislav Maslenikov kazavši da širenje EU na Balkan znači uvlačenje zemalja regiona u konfrontaciju sa Rusijom.

DFC istraživanje javnog mnjenja koje je tretiralo strane uticaje u Crnoj Gori pokazalo je da 53 odsto anketiranih smatra da Alijansa ima uglavnom ili veoma negativan uticaj u Crnoj Gori. Takođe, većina njih, 58,2% smatra da SAD imaju negativan uticaj. Istraživanje je pokazalo da preko 30% građana smatra da su NATO i SAD bezbjednosne prijetnje Crnoj Gori, dok je 25% kazalo da je Rusija bezbjednosna prijetnja Crnoj Gori. Uz to u Crnoj Gori su održni brojni proruski i antizapadni protesti. To je pokazatelj ne samo prisutnosti antizapadnih narativa već i njhove uspješnosti.

Antena M: Koje su to ključne mete dezinformacionih kampanja i ko su nosioci tih malignih uticaja?

Banović: Cilj dezinformacionih kampanja u regionu Zapadnog Balkana, pa i u Crnoj Gori, je podrivanje institucija, produbljivanje društvene polarizacije i zaustavljanje evropskih integracija. Crna Gora je posebno izložena dezinformacionim kampanjama i stranom uticaju, naročito onim koje kreiraju režimi u Rusiji i Srbiji.

Kremlj koristi različite taktike kako bi destabilizovao političku situaciju u Crnoj Gori, uključujući razvijenu mrežu proksi aktera iz političke, vjerske i medijske sfere. Te aktivnosti su naročito intenzivirane tokom važnih društveno-političkih dešavanja u zemlji. Vlast u Srbiji je ključni Putinov partner u regionu. Kroz različite kanale uticaja šire se narativi koji podržavaju srpski i ruski nacionalizam i destabilizuju crnogorsko društvo. Kampanje uključuju dezinformacije o etničkim i vjerskim pitanjima, što dodatno dijeli društvo i otežava proces demokratske konsolidacije.

Antena M: Vaša studija pokazuje da je portal RTCG do sada imao brojne tekstove sa dezinformacijama. Šta to govori o crnogorskim medijima uopšte? 

Banović: Narativi i dezinformacije koje ponavljaju različiti društveni lideri ili medijske kuće služe kao koristan pokazatelj uticaja informacionih kampanja Kremlja. To se posebno odnosi na širenje narativa izvan izvora koji dolaze direktno iz Kremlja, jer se tada percipiraju kao vjerodostojni i legitimni.

Psihološki princip efekat iluzione istine sugeriše da se konzistentnim ponavljanjem određenih narativa kroz različite kanale komunikacija može postići da oni postepeno steknu kredibilitet i budu prihvaćeni od ciljane publike. Prerada narativa Kremlja preko medija koji nijesu povezani sa Moskvom jasan je pokazatelj uticaja, jer su dezinformacioni narativi prihvaćeni kao dovoljno legitimni ili vjerodostojni da budu reprodukovani u tim medijima. Ilustrativan primjer takvog djelovanja je Radio televizija Crne Gore (RTCG) koja je u više navrata širila proruske narative i dezinformacije. Portal RTCG bez kritičkog osvrta preuzima informacije čiji su početni izvori ruski režimski mediji ili ruske državne institucije i službe.

Antena M: Da li je to posljedica namjere ili nepažnje?

Banović: Istraživanja su pokazala da zapadni medijski izvori ponekad mogu ponavljati narative koje propagira Kremlj kroz recikliranje sadržaja iz drugih medijskih izvora, bez pravilne provjere činjenica. Teško je utvrditi da li iza ovakvih pojava postoji jasna namjera. Takve novinarske prakse postale su uobičajene u sve bržem medijskom okruženju, gdje novinari pokušavaju da se nose sa ogromnim protokom informacija.

Antena M: Koji su to narativi koji se mogu naći na društvenim mrežama, a koji su štetni po društvo?

Banović:U Crnoj Gori, kao i u drugim državama, prisutnost emocionalnih narativa postaje sve uočljivija u politici, medijima i društvu uopšte. Identitetska pitanja, političke podjele i društvene tenzije često su plodno tlo za manipulativne narative koji podstiču emocije i jačaju polarizaciju. Mete narativa u crnogorskim medijima su različite etničke ili vjerske grupe, politički i ideološki protivnici, civilni aktivisti, borci za ljudska prava, internacionalni akteri poput EU, NATO, SAD.

Plasiranje takvog sadržaja intenzivira se u predizbornom periodu i prilikom usvajanja nekih važnih političkih odluka ili otvaranja pitanja koja dezintegrišu društvo, kao što je bio slučaj prilikom pristupanja Crne Gore u NATO ili usvajanje Zakona o slobodi vjeroispovijesti. Manipulacije kroz narative mogu potisnuti kritičko razmišljanje među građanima, te dovesti do ograničavanja slobode izražavanja za one koji se ne slažu sa vladajućim narativima. To može rezultirati autocenzurom i gušenjem pluralizma mišljenja.

Takođe, ukoliko se narativi koriste za podrivanje povjerenja u institucije, demokratske procese i pojedince, mogu nastupiti ozbiljne posljedice po demokratiju i vladavinu prava u Crnoj Gori. Ključni narativ koje smo izvodjili su: Ugroženost srpstva, Vraćanje tradiciji, tradicionalnoj Crnoj Gori, Crna Gora ambasadoristan, Dva nacionalizma u Crnoj Gori kao i narativi koji relativizuju strano miješanje u državi.