Dragutin-Papovic-1000x555

Ideološki nasljednik bjelaškog teroriste Marka Dakovića i četničkog etnočistača Pavla Đurišića, Andrija Mandić, opet juriša na Lovćen i na Njegošev mauzolej. Umjesto izvorne velikosrpske ideje da se krampom oburda Njegošev mauzolej i da se na njegovo mjesto vrati kapela Karađorđevića iz 1925. godine, Mandić je „pomiriteljski“ predložio da se ta kapela sagradi uz mauzolej. Jasno je da iza ovog predloga stoji nadustavna uprava Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, dok je Mandić samo njen trbuhozborac. Ovaj plan se može ostvariti samo nasiljem, jer Njegošev mauzolej štite ogovarajući zakoni u kojima su propisane najstrože zabrane ugrožavanja ovog kulturnog dobra u široj zoni Jezerskog vrha, kao sastavnog dijela Nacionalnog parka „Lovćen“. Danas je to slaba zaštita, jer Mandić i saveznici, bez posljedica, svakodnevno gaze (ponekad i bukvalno) Ustav i zakone.



Osim što je protivzakonit, ovaj plan je bezuman. Teško je i zamisliti kako bi izgledalo da na Lovćenu pored mauzoleja stoji kopija kapele Karađorđevića iz 1925. godine. To bi bilo nadrealno. Jasno je da bi u toj gužvi na uskom prostoru Jezerskog vrha jedan od ovih objekata bio višak. Tada bi se postavilo pitanje: Đe je Njegošu mjesto – u kapeli ili u mauzoleju? S obzirom na to da Crkva Srbija upravlja politikom akutelne vlasti u Crnoj Gori očito je da bi Njegoša premjestili u tu kapelu koja bi, nesumnjivo, bila vlasništvo Crkve Srbije. Kakva bi tada bila funkcija mauzoleja? Nikakva. Njegošev mauzolej bez Njegoša nema smisla, kao što ni kapela na Lovćenu bez Njegoša nema smisla. Bjelaško-četnički planeri hoće da fazno uklone Njegošev mauzolej. U prvoj fazi bi, pod pomiriteljskom parolom, sagradili kopiju kapele iz 1925. godine. U drugoj fazi bi iselili Njegoša iz mauzoleja, da bi u završnoj fazi procijenili da prazan mauzolej na Lovćenu nema svrhu i da bi ga trebalo srušiti ili, kako je predlagala bivša ministarka Vesna Bratić, pomjeriti „neđe niže“.



Tako bi, po zamisli bjelaško-četničke klike, na Lovćenu ostala samo replika kapele Karađorđevića sa Njegošem. Tada bi SPC ostvarila cilj da je vrh Lovćena sa kapelom Karađorđevića i Njegošem u njenom vlasništvu. To je suština bjelaško-četničkog „pomiriteljskog“ plana. Cilj je isti kao početkom 1990-ih, samo je sada put drugačiji, što je Mandićeva novoproklamovana taktika.



Andrija Mandić i njegovi crkveni naredbodavci ističu da bi tako obnovili Njegoševu kapelu i zavjet. Potcjenjuju pamet i znanje građana Crne Gore. Cijeloj Crnoj Gori je poznato da su lako oštećenu autentičnu Njegoševu kapelu srušili kralj Aleksandar Karađorđević i SPC 1925. godine. Oni su pogazili Njegošev zavjet i trajno uništili njegovu kapelu. Tada je kralj Aleksandar Karađorđević u čast rođenja svog sina i prestolonasljednika Petra sagradio novu kapelu i u nju je smjestio Njegoša. To je urađeno kako bi se simbolički demonstriralo pokoravanje Crne Gore od strane Srbije i poniženje dinastije Petrović–Njegoš od strane dinastije Karađorđevića. Crkva Srbije i Andrija Mandić hoće da to ponove baš na 100. godišnjicu (1925–2025) rušenja autentične Njegoševe kapele. Obesmišljavanjem, rušenjem ili premještanjem Njegoševog mauzoleja i izgradnjom kopije kapele Karađorđevića opet bi ponizili Crnu Goru i Crnogorce.



Ovo je dokaz da SPC i Andrija Mandić nemaju ništa zajedničko sa tradicionalnom i Njegoševom Crnom Gorom. Oni su zapravo ljuti protivnici te Crne Gore. Mandić je to potvrdio i izborom siluete pročelja zgrade Zetske banovine za logo Skupštine Crne Gore. Da Mandić zaista cijeni Njegošev državotvorni rad on bi za logo Skupštine predložio grafički izgled Biljarde – prve svjetovne rezidencije Crne Gore nakon Crnojevića. Njegoš je 1838. godine sagradio Biljardu kao svoju rezidenciju i tu je smjestio najznačajniju državnu instituciju – Senat, koji je objedinio izvršnu, sudsku i zakonodavnu vlast. Iz Senata su se razvile sve državne institucije, pa i crnogorska Skupština. Umjesto Njegoševe Biljarde, Mandić je izabrao zgradu banovine Karađorđevića, koja je simbol tiranske i okupacione velikosrpske vladavine u Crnoj Gori. Iz zgrade banovine je stiglo naređenje da se puca na demonstrante na Belvederu 26. juna 1936. godine.



Tada su žandari ubili 6, a ranili veći broj Crnogoraca samo zato što su nosili crnogorski krstaš barjak (prvi put nakon 1918.) sa natpisom „Crnogorski narodni front slobode“ i „Revolucionarni narodni front“. Andrija Mandić, njegova Nova srpska demokratija i SPC su ideološki sljedbenici režima Karađorđevića. Izvorište tog režima u Crnoj Gori je tzv. Podgorička skupština iz 1918. godine koja nije zbacila samo kralja Nikolu nego i dinastiju Petrović-Njegoš. Jasno je da između Njegoša i onih koji slave zbacivanje njegove dinastije i okupaciju Crne Gore ne može biti nikakve veze. Jasno je da između Njegoša i onih koji slave i imitiraju četničke vojvode ne može biti nikakve veze.



Zato Andrija Mandić, dok dijeli najviše odlikovanje svoje partije – povelju „Marko Daković“ i dok nosi titulu četničkog vojvode ne može predstavljati ni Njegoša ni tradicionalnu Crnu Goru. Njegoš i tradicionalna Crna Gora su se (iz)borili protiv takvog tirjanstva. Uz to, Skupština Prijestonice Cetinje je jednoglasno proglasila Mandića za nepoželjnu osobu na Cetinju. Tako se Stara Njegoševa Crna Gora brani od Mandićeve politike.

Papović: Bjelaško–četnički napad na Njegoša

Dragutin Papović

U skladu sa Zakonom o spomen-obilježjima predsjednik Opštine Berane je u januaru 2024. od Ministarstva kulture i medija zatražio odobrenje za podizanje spomenika mitropolitu Amfilohiju. Nakon dužih proceduralnih intervencija, Ministarstvo je u avgustu odbilo ovaj zahtjev zbog neispunjenosti dva ključna zakonska uslova. Nije prošlo 20 godina od smrti i, što je važnije, Amfilohije je ličnost koja je imala negativnu ulogu u istoriji Crne Gore.



Brojne su njegove izjave i postupci u kojima je vrijeđao državno, nacionalno, istorijsko, kulturno i vjersko dostojanstvo Crne Gore i Crnogoraca, ponižavao muslimane, veličao ratne zločince, prijetio i proklinjao one koji se nijesu slagali s njegovom politikom i uvjerenjima. Zbog jednog takvog ispada Prekršajni sud u Podgorici je u novembru 2012. godine Amfilohija proglasio krivim za govor mržnje. Potom je Vijeće suda za prekršaje potvrdilo ovu presudu. To nije imalo nikakav vaspitni uticaj na Amfilohijevo ponašanje, pa je na Mitrovdan 2014. u Kolašinu izjavio da je „poturčenjaštvo“ opaka i otrovna bolest. Prema članu 1 Zakona o spomen-obilježjima podizanje spomen-obilježja trebalo bi da doprinosi njegovanju ljudskih ideala, a Amfilohijev spomenik bi postigao samo suprotno.



Odbijajuće i zakonito Rješenje Ministarstva izazvalo je oštru reakciju, ali ne Opštine Berane, već Eparhije budimljansko-nikšićke SPC u Crnoj Gori. Tako je postalo jasno da je Eparhija stvarni, a Opština Berane iznajmljeni podnosilac zahtjeva. Eparhija je optužila Ministarstvo i ministarku Tamaru Vujović za birokratsku malicioznost. U Crkvi Srbije bili su zaprepašćeni saznanjem da njihova ministarka nije prepoznala Amfilohijevu istorijsku veličinu, dok ih je citiranje člana 10 Zakona u odbijajućem aktu žestoko naljutilo.



U tome članu se navodi da se spomen-obilježje ne može podići „licu koje je bilo saradnik okupatora, njegovog saveznika ili pomagača, licu koje je zastupalo fašističke, šovinističke ili nacističke ideje i ideologije, licu koje je osuđeno za krivično djelo protiv čovječnosti ili drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom ili je proglašeno ratnim zločincem, licu koje je u istoriji Crne Gore ili u istoriji čovječanstva imalo negativnu ulogu“. Eparhija je ispravno zaključila da je Ministarstvo citiranjem člana 10 u Rješenju zapravo poručilo da se spomenik Amfilohiju u Crnoj Gori neće podići ni sada ni za 100 godina.



Zakoniti akt svog Ministarstva, prestravljena ministarka Vujović nije mogla da održi ni jedan dan. Toliko je trajala moć pravne države. Ministarka se izvinila Crkvi Srbije zato što je primijenila važeće propise. Poništila je zakonito Rješenje, a zatim je Vladi uputila Predlog za davanje prethodne saglasnosti za podizanje spomen-obilježja Amfilohiju. Vlada je hitno, kao da je u pitanju spašavanje života, usvojila Odluku o davanju saglasnosti za izgradnju spomenika Amfilohiju u Beranama. Tako su Ministarstvo i Vlada prekršili član 10 Zakona o spomen-obilježjima kojim je zabranjeno podizanje spomenika licima koja su imala negativnu ulogu u istoriji Crne Gore, a Amfilohije je sudski potvrđeni primjer te negativnosti.



Pored toga, prekršene su još nekolike zakonske odredbe. Član 8 Zakona o spomen-obilježjima propisuje da se spomen-obilježja podižu u skladu sa Programom koji donose skupštine: opštine, glavnog grada i prijestonice. Iz poništenog i novog akta nije jasno da li je Opština Berane ispunila zakonsku obavezu da prije podizanja spomenika usvoji Program podizanja spomen-obilježja. Za usvajanje tog Programa potrebno je sprovesti složenu proceduru koja je propisana članovima 11 i 12 ovog Zakona.



To traje najmanje tri mjeseca i s obzirom na višemjesečnu blokadu u radu Opštine Berane vjerovatno je da ni ovi zakonski uslovi nijesu ispunjeni. Članom 15 ovog Zakona određeno je da se spomen-obilježje podiže u mjestu gdje je istaknuta ličnost rođena, stvarala, djelovala, poginula ili umrla, odnosno na mjestu koje je adekvatno za ostvarivanje cilja koji se podizanjem spomen-obilježja želi ostvariti. Takva povezanost između Berana i Amfilohija ne postoji, osim u slučaju da je cilj da Berane postane simbol negativne uloge Amfilohija u istoriji Crne Gore.



Ovakvo postupanje Ministarstva i Vlade je otkrilo nekoliko važnih istina. Dovoljno je bilo samo jedno oštro saopštenje SPC u Crnoj Gori da Vlada sruši ustavni poredak i zgazi zakon. Vlada je pokazala da izvor njene moći nijesu Ustav, zakoni i institucije, već autoritet Crkve Srbije i da Vlada ne odgovara Skupštini i sudovima, već srpskim arhijerejima. Posebno je bilo ponižavajuće posipanje pepelom Demokrata. Njihovi najviši partijski i državni funkcioneri su se utrkivali u odbacivanju sopstvenog akta i gaženju propisa s jedne i u bljutavom idolopoklonstvu prema Amfilohiju s druge strane. Ministarka Vujović je istakla da je Amfilohije „kroz svoj rad povezao Crnu Goru sa svjetskom intelektualnom elitom, time doprinoseći ne samo kulturnoj već i diplomatskoj afirmaciji naše zemlje.“ Bilo bi zanimljivo da nam ministarka navede koga ubraja u „svjetsku intelektualnu elitu“ i s kojim svjetskim intelektualnim prvacima je Amfilohije sarađivao.



U saopštenju beranskih Demokrata za Amfilohija se kaže da je „učitelj i otac svih nas“ i da je „jedan od najvećih Evropljana svoga doba“ koji je život „proveo mireći Crnu Goru“. Demokrate su se prepale da će ostati bez crkvene podrške, pa su pregazili zakone i potrčali da se upišu u Amfilohijeve poltronske đake i sirotane. Pohvalili su svoju ministarku zato što „krči put“ za sve naredne inicijative za podizanje Amfilohijevih spomenika i zato što je „ljubavlju prema Mitropolitu dala novi povod za opštenarodnu proslavu“. Onda se javio samoproglašeni prvi zamjenik predsjednika Vlade Aleksa Bečić. U želji da što prije objavi kako je on predsjedavao sjednicom Vlade na kojoj je usvojena Odluka o davanju saglasnosti za izgradnju spomenika Amfilohiju, prvi premijerov zamjenik je pokazao raskošnu nepismenost. Bečić veli da je imao privilegiju da s Amfilohijem „dijeli brojne razgovore“. Bilo bi opšte korisno da objasni kako se dijele razgovori. Dodao je i da Amfilohijeva uloga „nadilazi granice crkvenih i teoloških pitanja“. Valjalo bi da Bečić objasni kako pitanja mogu imati granice i kako se mogu nadilaziti. Bečić je neautentično prepisao dio saopštenja beranskih Demokrata, pa je tako iz drugog ciklusa unutarpartijske intelektualne reciklaže saopštio kako je Amfilohijevo ime „bilo poznato i cijenjeno u svjetskim intelektualnim krugovima“.



Bečić je beslovesno zaključio da je Amfilohije jačao Crnu Goru „ne samo kao kulturnu, već i kao moralnu silu na međunarodnoj sceni“. Odavno na jednom mjestu nije zabilježena ovolika količina idolopoklonstva i neistina. To je izmamilo još jednog istaknutog nepismenog hiperegoistu – predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića. Prepao se da Demokrate ne prisvoje cijeli Amfilohijev autoritet, pa se i on izjasnio za podizanje spomenika.



Amfilohije se verbalno obračunavao sa političko-ideološkim nasljeđem Titove Jugoslavije. To nasljeđe je po Josipu Brozu nazvao brozomorom. Pod brozomorom je podrazumijevao komunizam i emancipaciju Crne Gore i Crnogoraca od velikosrpstva. Tako je napadao sve što je nastalo na temeljima antifašizma, narodnooslobodilačke borbe i socijalističke revolucije. Istovremeno je promovisao naopaku ideologiju, koja bi se u crnogorskoj političkoj praksi mogla nazvati đedomorom (sljedbenici su Amfilohija iz milošte zvali Đedo). U najkraćem, to je bjelaško-četnička ideologija koju su Amfilohije i litijaški pokret nametnuli kao vladajuću nakon izbora 30. avgusta 2020.



To su direktno priznali, jer su tada proglasili oslobođenje od 75-godišnje vladavine antifašizma. Od tada su za izvršnu vlast Ustav, zakoni i institucije u Crnoj Gori samo prividi. Stvarnu moć ima crkvena despotska oligarhija čiji je nadustavni položaj ozvaničio Dritan Abazović kada je potpisao tzv. Temeljni ugovor sa SPC. Na čelu te oligarhije nalazi se pokojni Amfilohije. On je izvorište legaliteta i legitimiteta izvršne vlasti. Zato se u Amfilohija kunu i njemu se pravdaju tridesetoavgustovci, čak i lideri nekadašnjeg Demokratskog fronta koje je Amfilohije, uz prethodni mobing, sikterisao iz Krivokapićeve Vlade. Takva ponizna, idolopoklonička i zagrobna vladavina je đedomora.



Stavovi izraženi u ovoj kolumni ne odražavaju nužno uređivačku politiku portala Standard.

Papović: Đedomora

Dragutin Papović,

Pop Dukljanin potvrđuje da je Vojislav pobijedio ogromnu vizantijsku vojsku zahvaljujući vješto postavljenoj zasjedi, ali je njegov opis bitke drugačiji. On tvrdi da je vizantijskom vojskom komandovao toparh Kursilije koji je upravljao Dračom i čitavom Dračkom zemljom.



Vjerovatno je bio jedan od generala pod komandom patrikija Mihaila. Poticao je iz moćne dračke porodice Hrisilija (Χρυσήλιος). Vojska se okupila u ravnici kod Skadra. Potom je prešla Bojanu i stigla u ravnicu kod Bara. Pop Dukljanin navodi da je vizantijski car zlatom i srebrom platio raškog župana, bosanskog bana i zahumskog kneza Ljutovida da se priključe napadu na Duklju. Ljutovid se pominje u jednoj povelji iz 1039. kao protospatar, ipat i strateg Srbije i Zahumlja.



Vjerovatno je bio jedan od vizantijskih stratega za koje Skilica navodi da su potčinjeni patrikiju Mihailu. Ljutovidov zadatak je bio da udruženu vojsku provede kroz dukljansku Travuniju, preko Boke Kotorske i da sa zapada napadne Dukljane. Vojislav i dukljanska vojska su bili u Crmnici.



S obzirom na to da je protivnik bio višestruko brojniji, Vojislav je odlučio da Vizantince uvuče u klopku i da ih napadne prije nego što se pojavi Ljutovidova vojska. Kada je vizantijska vojska krenula od Bara preko Sutormana prema Crmnici, Vojislav je dio vojske postavio ispred vizantijske prethodnice. Drugi dio vojske, kojom su komandovali njegovi sinovi, rasporedio je po vrhovima okolnih brda i naredio im je da čekaju signal za napad. Poslao je jednog prijatelja iz Bara u vizantijski logor koji je Kursiliju rekao da ga je opkolila brojnija vojska. To je izazvalo paniku kod Vizantinica, a Kursilije je naredio da svi budu pod oružjem i postavio je straže daleko od logora.



Vojislav je tokom noći iznenada napao vizantijske straže i natjerao ih je na povlačanje. Oni su u logoru izazvali uzbunu. Tada se oglasila Vojislavova truba, što je bio dogovoreni signal za početak napada. Dukljanska vojska se s oklonih visova uz silnu buku iz rogova i truba polako spuštala prema vizantijskom logoru.



Isto je uradio Vojislav sa svojim trupama. Varka je uspjela. Vizantinci su povjerovali da su opkoljeni i nadjačani i počeli su da bježe. Vojislav je pred zoru izveo glavni napad i pregazio je protivnika. Dukljanska vojska je gonila i ubijala Vizantince sve do rijeke Drim i tada su neke zarobili. Kursilije je bio teško ranjen, ali je uspio da pobjegne u Skadar i ubrzo je umro. S obzirom na to da su vizantijski hroničari pohod na Duklju povezali s pojavom komete 6. oktobra 1042. godine, bitka je datirana u 7. oktobar (mada je operacija trajala više dana), a pošto opisu terena iz Ljetopisa odgovara okolina Tuđemila, vjerovatno je na tom prostoru bio presudni sukob. To je bitka kod Tuđemila (Barska bitka).



Potom je Vojislav u susret knezu Ljutovidu, koji je nastupao kroz Travuniju, poslao vojsku kojom je komandovao njegov sin Gojislav. Poveo je i 50 vizantijskih zarobljenika kako bi ih ranjene i ponižene pokazao Ljutovidu i tako zastrašio njegovu vojsku. Dukljanska vojska je krenula preko Paštrovića, Budve i Grblja, a zatim je skelom između Rosa i Njivica prešla zaliv. Potom je preko Konavala stigla do brda Klobuk.



Tu se Gojislav utaborio i onda je Ljutovidu, koji je bio u blizini, poslao zarobljene vizantijske vojnike. Oni su ispričali o svome porazu. Ljutovidovi ljudi se se prepali, ali ne i Ljutovid koji je bio ratoboran i vješt ratnik. Procijenio je da se njegova demoralisana vojska ne može izboriti s ohrabrenom dukljanskom vojskom, pa je ishod bitke pokušao da riješi dvobojom. Ljutovid je izazvao Gojislava na dvoboj u polju kod Klobuka, u prisustvu dva vojnika s obje strane. Gojislav je prihvatio. Kad su Ljutovid i Gojislav počeli megdan, jedan od Gojislavovih vojnika Udobic udario je Ljutovida i oborio ga je s konja.



Ljutovid je bio ranjen, ali se njegovim pratiocima učinilo da je mrtav, pa su počeli da viču da je poginuo. Iako ranjen, Ljutovid je uspio da uzjaše konja i pobjegne. Vojska mu se razbježala, a Gojislav i njegovi ljudi su ih cijeli dan gonili, uzeli ratni plijen i vratili se kao pobjednici. Duklja je trijumfovala. Vizantija je morala da prihvati nezavisnost Duklje. Vojislav je iskoristio pobjedu kod Klobuka da zauzme i Zahumlje. U glavnom zahumskom gradu Stonu bila je jedna od njegovih rezidencija. Vjerovatno je zauzeo i dio Raške. Zato ga vizantijski hroničari nazivaju arhontom (vladarom) Tribala i Srba (Τριβαλλῶν καὶ Σέρβων…ἀρχηγός). Pod Tribalima se podrazumijevaju Dukljani, jer su Vizantinci imena omrznutih antičkih varvarskih naroda davali istaknutim neprijateljima.



Po tom principu hroničar Zonara kaže da je Vojislav bio Skit (Σκύθης ἀνήρ). Od svih vizantijskih hroničara Kekavmen je jedini bio u blizini Duklje, jer je učestvovao u gušenju Odeljanovog ustanka. On navodi da je Vojislav Dukljanin (Βοισϑλάβος ὁ Διοϰλητιανός) i da je njegova zemlja Duklja (Διοϰλείαν).



Pop Dukljanin navodi da je nakon Barske bitke i pobjede nad Ljutovidom „zemlja [je] bila mirna pod kraljem [Vojislavom] i njegovim sinovima i niko se nije usudio da im se suprotstavi, već svi postadoše prema njima miroljubivi“. Tako je okončan višegodišnji vizantijsko-dukljanski rat.



Iako za to nema direktnih dokaza, vjerovatno je Vojislav sa Vizantijom sklopio mirovni ugovor kojim su mu garantovana osvajanja i nezavisan status, dok je on vizantijskog cara priznao za simboličnog vrhovnog vladara. Prema tadašnjem shvatanju međunarodnog poretka, vizantijski car je bio na vrhu hijerarhije svih evropskih vladara. Obostranim priznanjem Duklja se uklopila u međunarodni poredak. Na postojanje mirovnog ugovora ukazuje Vojislavova titula toparha (τοπάρχης). Hroničar Kekavmen navodi da je Vojislav bio toparh u gradovima Dalmacije, u Zeti i u Stonu (τὰ κάστρα Δαλματίας εἰς τὴν Ζένταν ϰαὶ εἰς τὴν Στάμνον). Vizantijska titula toparh je u periodu X–XIII vijeka dodjeljivana nezavisnim vladarima i vizantijskim upravnicima koji su imali autonoman položaj.



U VI vijeku se izjednačavala sa titulom kralja, a u Ljetopisu se Vojislav tituliše kao kralj. Pod Dalmacijom se u zapisu Kekavmena podrazumijeva vizantijska tema Gornja Dalmacija koja se prostirala između Stona i Kotora s centrom u Dubrovniku. Titulisanje Vojislava kao toparha gradova u Dalmaciji znači da je uspio da zauzme barem jedan od tih gradova. Vjerovatno je to bio Kotor u kojem se nalazio dvor Vojislavovog sina Mihaila. Pominjanje Stona je dokaz da je nakon pobjede nad Ljutovidom Vojislav zauzeo Zahumlje. Navođenje Zete kao sinonima za Dukljansku državu je značajno jer je to prvi poznati pomen države Zete u stranim izvorima.



Uprkos mirovnom sporazumu, obje strane su bile podozrive. Kekavmen je zabilježio da je strateg Dubrovnika (upravnik teme Gornja Dalmacija) Katakalon Klazomenski naumio da lukavstvom zarobi Vojislava. To je bilo nakon Barske bitke, odnosno oko 1043. godine. Vojislavu je slao poklone i pretvarao se da mu je prijatelj i tako ga je obmanjivao. S druge strane, Vojislav je pročitao tu namjeru. Rado je primao poklone, uzvraćao prijateljstvom i navodio da je odan caru zbog blagonaklonosti i milosti stratega. Katakalon je pokušao da realizuje svoj plan kada se Vojislavu rodio sin. Ponudio je da bude kum na krštenju. Vojislav je prihvatio i pozvao je stratega da dođe u njegovu kuću.



Strateg je odbio, ali su se dogovorili da se sretnu na pola puta između strategove teme i Vojislavove zemlje. Nije poznato koje je to mjesto, osim što se zna da je bilo na obali. Strateg je postavio zasjedu. Kod ugovorenog mjesta je dovezao brodove (dromone). Plan je bio da na dati znak strategovi ljudi uhvate Vojislava i odvedu ga na brod. Isti plan je imao Vojislav. Rasporedio je svoje ljude u blizini tog mjesta i njihov zadatak je bio da zarobe Katakalona čim se pojavi. Kada su se sastali, Vojislav je bio brži i spretniji, pa su njegovi ljudi opkolili i zarobili Katakalona i njegovu pratnju. Zaplijenili su i vizantijske brodove. Zarobljenici i brodovi su odvedeni u Ston. To je još jedan dokaz da je Ston bio jedna od prijestonica Vojislava i sigurno njegova pomorska baza.



Na osnovu Kekavmenovog zapisa zaključilo bi se da je Vojislav dobio sina nakon Barske bitke. No, u Ljetopisu popa Dukljanina je zapisano da je imao pet odraslih sinova koji su učestvovali u svim bitkama. Vjerovatno je Kekavmen napravio previd i da novorođenče nije bio Vojislavov sin, nego unuk. Pop Dukljanina navodi da su Vojislavovi sinovi Mihailo i Radoslav imali brojno muško potomstvo. Mihailo je u prvom braku imao sedam, a Radoslav osam sinova, pa je vjerovatno Katakalon htio da bude kršteni kum jednom od Vojislavovih unuka. Iz izvora se ne može saznati da li je ovo bila samoinicijativna akcija dubrovačkog stratega ili mu je to naređeno iz Carigrada. Ne znaju se ni posljedice na vizantijsko-dukljanske odnose.



Ovo je posljednji poznat događaj iz Vojislavove vladavine. Pop Dukljanin ističe da je „slavni kralj Doboroslav [Vojislav] vladao 25 godina, a onda pade u krevet i umrije u Prapratni, u svome dvorcu.“ Uglavnom se za početnu godinu njegove vladavine uzima 1018-9, što bi značilo da je vladao sigurno do kraja 1043, mada postoji tvrdnja da je vladao do 1050. godine. Prema Ljetopisu, umro je prirodnom smrću u dvoru koji se nalazio u županiji Prapratna koja se prostirala između Krajinskih gora (Rumije), Skadarskog jezera i Crmnice.



Etnolog Andrija Jovićević je početkom XX vijeka zabilježio predanje da se prijestonica Stefana Vojislava nalazila u selu Donji Murići na lokalitetu Prapratište. Jovićević je naveo da je to najljepše selo u Krajini sa prostranom ravnicom, živom vodom, starom maslinovom šumom, lijepim pogledom na Zetu, Prokletije i Skadar i iznad ostrva Beška đe su „zetski gospodari podizali crkve i manastire“. Sigurno je u vrijeme Vojislava ovaj krajolik bio prostraniji, jer je Skadarsko jezero imalo niži prosječan vodostaj do 1846. i 1858. godine kada je jedan rukavac Drima probio u korito Bojane i podigao površinu jezera na današnji prosječni nivo. Vojislav je sahranjen u crkvi Sv. Andrije koja je bila njegova zadužbina (kapela). Nije poznato đe se crkva nalazila. U Crmnici postoji predanje da se crkva Sv. Andrije nalazila u selu Komarnu.



Navodno je na njenim temeljima kasnije sagrađena crkva Sv. Đorđa. Prema istom predanju tu su se nalazile dvije trošne grobne ploče pod kojima su sahranjeni Vojislav i njegova žena. Objekat do početka XXI vijeka nije bio arheološki ispitan.



Vizantijski hroničari iz zavisti i ljutnje Vojislava nazivaju varvarom, ali mu priznaju lukavstvo i mudrost, dok pop Dukljanin kaže da je bio mudar i darovit. Vojislav je odrastao i školovan kao provizantijski princ. Obrazovao se u vizantijskom Dubrovniku i bio je u vizantijskoj vazalnoj službi, ali je ostao vjeran svom dukljanskom porijeklu i zemlji. Protiv Vizantije je podigao dva ustanka, pobjegao je iz njenog zarobljeništva, vodio je gerilski rat, pobijedio je Vizantiju u dvije velike bitke (Zetskoj i Barskoj) i uz to je savladao najmoćnijeg susjeda na zapadu – kneza Ljutovida.



Vizantiju je savladao njenim zlatom, a dubrovačkog stratega je nadmudrio u njegovoj igri. Bio je izuzetan političar, vrstan vojskovođa i narodni vladar jer se sa sinovima borio u prvim redovima. Duklju je oslobodio od vazalnog položaja i izborio se za njenu državnu nezavisnost, teritorijalno proširenje i međunarodni ugled. Po tome su Duklja i Dukljani bili izuzetak na tadašnjem Balkanu. Uprkos tome, njegovi uspjesi su u istoriografiji potcijenjeni, a opšte znanje o njemu je skromno. Sigurno je da je temelj Vojislavovog uspjeha bila izgrađena državna struktura iz perioda njegovog prethodnika Vladimira. Dukljanska država se izgrađivala barem dva vijeka prije Vojislava i njeno potpadanje pod Samuilovo carstvo i Vizantiju početkom XI vijeka nije moglo poništiti jaku državnu tradiciju. No, bez Vojislavovih pobjeda Duklja bi stagnirala kao jedna od brojnih perifernih vazalnih oblasti Vizantije. Vojislav je obnovio nezavisnost i moć Dukljanskog kraljevstva u prvoj polovini XI vijeka.

Papović: Esej o Stefanu Vojislavu (II dio)

Pop Dukljanin potvrđuje da je Vojislav pobijedio ogromnu vizantijsku vojsku zahvaljujući vješto postavljenoj zasjedi, ali je njegov opis bitke drugačiji. On tvrdi da je vizantijskom vojskom komandovao toparh Kursilije koji je upravljao Dračom i čitavom Dračkom zemljom. Vjerovatno je bio jedan od generala pod komandom patrikija Mihaila. Poticao je iz moćne dračke porodice Hrisilija (Χρυσήλιος). Vojska se okupila u ravnici kod Skadra. Potom je prešla Bojanu i stigla u ravnicu kod Bara. Pop Dukljanin navodi da je vizantijski car zlatom i srebrom platio raškog župana, bosanskog bana i zahumskog kneza Ljutovida da se priključe napadu na Duklju. Ljutovid se pominje u jednoj povelji iz 1039. kao protospatar, ipat i strateg Srbije i Zahumlja. Vjerovatno je bio jedan od vizantijskih stratega za koje Skilica navodi da su potčinjeni patrikiju Mihailu. Ljutovidov zadatak je bio da udruženu vojsku provede kroz dukljansku Travuniju, preko Boke Kotorske i da sa zapada napadne Dukljane.



Vojislav i dukljanska vojska su bili u Crmnici. S obzirom na to da je protivnik bio višestruko brojniji, Vojislav je odlučio da Vizantince uvuče u klopku i da ih napadne prije nego što se pojavi Ljutovidova vojska. Kada je vizantijska vojska krenula od Bara preko Sutormana prema Crmnici, Vojislav je dio vojske postavio ispred vizantijske prethodnice. Drugi dio vojske, kojom su komandovali njegovi sinovi, rasporedio je po vrhovima okolnih brda i naredio im je da čekaju signal za napad. Poslao je jednog prijatelja iz Bara u vizantijski logor koji je Kursiliju rekao da ga je opkolila brojnija vojska. To je izazvalo paniku kod Vizantinica, a Kursilije je naredio da svi budu pod oružjem i postavio je straže daleko od logora. Vojislav je tokom noći iznenada napao vizantijske straže i natjerao ih je na povlačanje. Oni su u logoru izazvali uzbunu. Tada se oglasila Vojislavova truba, što je bio dogovoreni signal za početak napada. Dukljanska vojska se s oklonih visova uz silnu buku iz rogova i truba polako spuštala prema vizantijskom logoru. Isto je uradio Vojislav sa svojim trupama. Varka je uspjela. Vizantinci su povjerovali da su opkoljeni i nadjačani i počeli su da bježe. Vojislav je pred zoru izveo glavni napad i pregazio je protivnika. Dukljanska vojska je gonila i ubijala Vizantince sve do rijeke Drim i tada su neke zarobili. Kursilije je bio teško ranjen, ali je uspio da pobjegne u Skadar i ubrzo je umro. S obzirom na to da su vizantijski hroničari pohod na Duklju povezali s pojavom komete 6. oktobra 1042. godine, bitka je datirana u 7. oktobar (mada je operacija trajala više dana), a pošto opisu terena iz Ljetopisa odgovara okolina Tuđemila, vjerovatno je na tom prostoru bio presudni sukob. To je bitka kod Tuđemila (Barska bitka).



Potom je Vojislav u susret knezu Ljutovidu, koji je nastupao kroz Travuniju, poslao vojsku kojom je komandovao njegov sin Gojislav. Poveo je i 50 vizantijskih zarobljenika kako bi ih ranjene i ponižene pokazao Ljutovidu i tako zastrašio njegovu vojsku. Dukljanska vojska je krenula preko Paštrovića, Budve i Grblja, a zatim je skelom između Rosa i Njivica prešla zaliv. Potom je preko Konavala stigla do brda Klobuk. Tu se Gojislav utaborio i onda je Ljutovidu, koji je bio u blizini, poslao zarobljene vizantijske vojnike. Oni su ispričali o svome porazu. Ljutovidovi ljudi se se prepali, ali ne i Ljutovid koji je bio ratoboran i vješt ratnik. Procijenio je da se njegova demoralisana vojska ne može izboriti s ohrabrenom dukljanskom vojskom, pa je ishod bitke pokušao da riješi dvobojom. Ljutovid je izazvao Gojislava na dvoboj u polju kod Klobuka, u prisustvu dva vojnika s obje strane. Gojislav je prihvatio. Kad su Ljutovid i Gojislav počeli megdan, jedan od Gojislavovih vojnika Udobic udario je Ljutovida i oborio ga je s konja. Ljutovid je bio ranjen, ali se njegovim pratiocima učinilo da je mrtav, pa su počeli da viču da je poginuo. Iako ranjen, Ljutovid je uspio da uzjaše konja i pobjegne. Vojska mu se razbježala, a Gojislav i njegovi ljudi su ih cijeli dan gonili, uzeli ratni plijen i vratili se kao pobjednici. Duklja je trijumfovala. Vizantija je morala da prihvati nezavisnost Duklje. Vojislav je iskoristio pobjedu kod Klobuka da zauzme i Zahumlje. U glavnom zahumskom gradu Stonu bila je jedna od njegovih rezidencija. Vjerovatno je zauzeo i dio Raške. Zato ga vizantijski hroničari nazivaju arhontom (vladarom) Tribala i Srba (Τριβαλλῶν καὶ Σέρβων…ἀρχηγός). Pod Tribalima se podrazumijevaju Dukljani, jer su Vizantinci imena omrznutih antičkih varvarskih naroda davali istaknutim neprijateljima. Po tom principu hroničar Zonara kaže da je Vojislav bio Skit (Σκύθης ἀνήρ). Od svih vizantijskih hroničara Kekavmen je jedini bio u blizini Duklje, jer je učestvovao u gušenju Odeljanovog ustanka. On navodi da je Vojislav Dukljanin (Βοισϑλάβος ὁ Διοϰλητιανός) i da je njegova zemlja Duklja (Διοϰλείαν).



Pop Dukljanin navodi da je nakon Barske bitke i pobjede nad Ljutovidom „zemlja [je] bila mirna pod kraljem [Vojislavom] i njegovim sinovima i niko se nije usudio da im se suprotstavi, već svi postadoše prema njima miroljubivi“. Tako je okončan višegodišnji vizantijsko-dukljanski rat. Iako za to nema direktnih dokaza, vjerovatno je Vojislav sa Vizantijom sklopio mirovni ugovor kojim su mu garantovana osvajanja i nezavisan status, dok je on vizantijskog cara priznao za simboličnog vrhovnog vladara. Prema tadašnjem shvatanju međunarodnog poretka, vizantijski car je bio na vrhu hijerarhije svih evropskih vladara. Obostranim priznanjem Duklja se uklopila u međunarodni poredak. Na postojanje mirovnog ugovora ukazuje Vojislavova titula toparha (τοπάρχης). Hroničar Kekavmen navodi da je Vojislav bio toparh u gradovima Dalmacije, u Zeti i u Stonu (τὰ κάστρα Δαλματίας εἰς τὴν Ζένταν ϰαὶ εἰς τὴν Στάμνον). Vizantijska titula toparh je u periodu X–XIII vijeka dodjeljivana nezavisnim vladarima i vizantijskim upravnicima koji su imali autonoman položaj. U VI vijeku se izjednačavala sa titulom kralja, a u Ljetopisu se Vojislav tituliše kao kralj. Pod Dalmacijom se u zapisu Kekavmena podrazumijeva vizantijska tema Gornja Dalmacija koja se prostirala između Stona i Kotora s centrom u Dubrovniku. Titulisanje Vojislava kao toparha gradova u Dalmaciji znači da je uspio da zauzme barem jedan od tih gradova. Vjerovatno je to bio Kotor u kojem se nalazio dvor Vojislavovog sina Mihaila. Pominjanje Stona je dokaz da je nakon pobjede nad Ljutovidom Vojislav zauzeo Zahumlje. Navođenje Zete kao sinonima za Dukljansku državu je značajno jer je to prvi poznati pomen države Zete u stranim izvorima.



Uprkos mirovnom sporazumu, obje strane su bile podozrive. Kekavmen je zabilježio da je strateg Dubrovnika (upravnik teme Gornja Dalmacija) Katakalon Klazomenski naumio da lukavstvom zarobi Vojislava. To je bilo nakon Barske bitke, odnosno oko 1043. godine. Vojislavu je slao poklone i pretvarao se da mu je prijatelj i tako ga je obmanjivao. S druge strane, Vojislav je pročitao tu namjeru. Rado je primao poklone, uzvraćao prijateljstvom i navodio da je odan caru zbog blagonaklonosti i milosti stratega. Katakalon je pokušao da realizuje svoj plan kada se Vojislavu rodio sin. Ponudio je da bude kum na krštenju. Vojislav je prihvatio i pozvao je stratega da dođe u njegovu kuću. Strateg je odbio, ali su se dogovorili da se sretnu na pola puta između strategove teme i Vojislavove zemlje. Nije poznato koje je to mjesto, osim što se zna da je bilo na obali. Strateg je postavio zasjedu. Kod ugovorenog mjesta je dovezao brodove (dromone). Plan je bio da na dati znak strategovi ljudi uhvate Vojislava i odvedu ga na brod. Isti plan je imao Vojislav. Rasporedio je svoje ljude u blizini tog mjesta i njihov zadatak je bio da zarobe Katakalona čim se pojavi. Kada su se sastali, Vojislav je bio brži i spretniji, pa su njegovi ljudi opkolili i zarobili Katakalona i njegovu pratnju. Zaplijenili su i vizantijske brodove. Zarobljenici i brodovi su odvedeni u Ston. To je još jedan dokaz da je Ston bio jedna od prijestonica Vojislava i sigurno njegova pomorska baza. Na osnovu Kekavmenovog zapisa zaključilo bi se da je Vojislav dobio sina nakon Barske bitke. No, u Ljetopisu popa Dukljanina je zapisano da je imao pet odraslih sinova koji su učestvovali u svim bitkama. Vjerovatno je Kekavmen napravio previd i da novorođenče nije bio Vojislavov sin, nego unuk. Pop Dukljanina navodi da su Vojislavovi sinovi Mihailo i Radoslav imali brojno muško potomstvo. Mihailo je u prvom braku imao sedam, a Radoslav osam sinova, pa je vjerovatno Katakalon htio da bude kršteni kum jednom od Vojislavovih unuka. Iz izvora se ne može saznati da li je ovo bila samoinicijativna akcija dubrovačkog stratega ili mu je to naređeno iz Carigrada. Ne znaju se ni posljedice na vizantijsko-dukljanske odnose.



Ovo je posljednji poznat događaj iz Vojislavove vladavine. Pop Dukljanin ističe da je „slavni kralj Doboroslav [Vojislav] vladao 25 godina, a onda pade u krevet i umrije u Prapratni, u svome dvorcu.“ Uglavnom se za početnu godinu njegove vladavine uzima 1018-9, što bi značilo da je vladao sigurno do kraja 1043, mada postoji tvrdnja da je vladao do 1050. godine. Prema Ljetopisu, umro je prirodnom smrću u dvoru koji se nalazio u županiji Prapratna koja se prostirala između Krajinskih gora (Rumije), Skadarskog jezera i Crmnice. Etnolog Andrija Jovićević je početkom XX vijeka zabilježio predanje da se prijestonica Stefana Vojislava nalazila u selu Donji Murići na lokalitetu Prapratište. Jovićević je naveo da je to najljepše selo u Krajini sa prostranom ravnicom, živom vodom, starom maslinovom šumom, lijepim pogledom na Zetu, Prokletije i Skadar i iznad ostrva Beška đe su „zetski gospodari podizali crkve i manastire“. Sigurno je u vrijeme Vojislava ovaj krajolik bio prostraniji, jer je Skadarsko jezero imalo niži prosječan vodostaj do 1846. i 1858. godine kada je jedan rukavac Drima probio u korito Bojane i podigao površinu jezera na današnji prosječni nivo. Vojislav je sahranjen u crkvi Sv. Andrije koja je bila njegova zadužbina (kapela). Nije poznato đe se crkva nalazila. U Crmnici postoji predanje da se crkva Sv. Andrije nalazila u selu Komarnu. Navodno je na njenim temeljima kasnije sagrađena crkva Sv. Đorđa. Prema istom predanju tu su se nalazile dvije trošne grobne ploče pod kojima su sahranjeni Vojislav i njegova žena. Objekat do početka XXI vijeka nije bio arheološki ispitan.



Vizantijski hroničari iz zavisti i ljutnje Vojislava nazivaju varvarom, ali mu priznaju lukavstvo i mudrost, dok pop Dukljanin kaže da je bio mudar i darovit. Vojislav je odrastao i školovan kao provizantijski princ.



Obrazovao se u vizantijskom Dubrovniku i bio je u vizantijskoj vazalnoj službi, ali je ostao vjeran svom dukljanskom porijeklu i zemlji. Protiv Vizantije je podigao dva ustanka, pobjegao je iz njenog zarobljeništva, vodio je gerilski rat, pobijedio je Vizantiju u dvije velike bitke (Zetskoj i Barskoj) i uz to je savladao najmoćnijeg susjeda na zapadu – kneza Ljutovida. Vizantiju je savladao njenim zlatom, a dubrovačkog stratega je nadmudrio u njegovoj igri. Bio je izuzetan političar, vrstan vojskovođa i narodni vladar jer se sa sinovima borio u prvim redovima. Duklju je oslobodio od vazalnog položaja i izborio se za njenu državnu nezavisnost, teritorijalno proširenje i međunarodni ugled. Po tome su Duklja i Dukljani bili izuzetak na tadašnjem Balkanu. Uprkos tome, njegovi uspjesi su u istoriografiji potcijenjeni, a opšte znanje o njemu je skromno. Sigurno je da je temelj Vojislavovog uspjeha bila izgrađena državna struktura iz perioda njegovog prethodnika Vladimira. Dukljanska država se izgrađivala barem dva vijeka prije Vojislava i njeno potpadanje pod Samuilovo carstvo i Vizantiju početkom XI vijeka nije moglo poništiti jaku državnu tradiciju. No, bez Vojislavovih pobjeda Duklja bi stagnirala kao jedna od brojnih perifernih vazalnih oblasti Vizantije. Vojislav je obnovio nezavisnost i moć Dukljanskog kraljevstva u prvoj polovini XI vijeka.

Papović: Esej o Stefanu Vojislavu – Drugi dio

Po naređenju makedonskog cara Jovana Vladislava dukljanski vladar Vladimir ubijen je u Prespi 1016. godine, a Duklja je pala pod vlast Makedonskog carstva. Jovan Vladislav je poginuo u borbi protiv vizantijske vojske kod Drača 1018. godine. Zatim je vizantijski car Vasilije II (976–1025) uništio Makedonsko carstvo i zauzeo je najveći dio Balkana. Od Bugarske, Makedonije i Srbije formirao je istoimene vizantijske teme (provincije), dok je u Duklji (s Travunijom) i u Zahumlju postavio vazalne vladare. Prema Ljetopisu popa Dukljanina, vladar u Duklji se zvao Dobroslav (lat. Dobroslavus), dok se u vizantijskim izvorima naziva Stefan Vojislav (gr. Στέφανος Βοϊσθλάβος). Postoji nedoumica oko njegovog identiteta. Pop Dukljanin navodi da je on bio Vladimirov brat od strica Dragimira i da je rođen kao posmrče, jer je Dragimir ubijen 1018. Dukljaninova tvrdnja podrazumijeva da je Dobroslav rođen najkasnije početkom 1019. godine, da je vazalni vladar postao ubrzo po rođenju i da je oko 1040. imao pet odraslih sinova, što je nemoguće. Vjerovatno je rođen sredinom 990-ih. Zbog ovih kontradiktornosti u istoriografiji postoje različita mišljenja o njegovom porijeklu. Akademik Sima Ćirković ističe da je Vojislav rodonačelnik dukljanske dinastije, ali da nije sigurno da je bio porijeklom iz Duklje, dok akademik Božidar Ferjančić navodi da je Stefan Vojislav zapravo Vladimirov sin. Gotovo svi istoričari smatraju da su Dobroslav i Stefan Vojislav jedna ličnost i da je on pripadnik Vladimirove porodice. Prednost daju imenu Stefan Vojislav, jer se tako naziva u nekoliko vizantijskih hronika iz XI i XII vijeka.



U Ljetopisu se navodi da se školovao u Dubrovniku, koji je tada bio pod vizantijskom vlašću i da se oženio sinovicom makedonskog cara Samuila s kojom je imao pet sinova: Gojislava, Mihaila (Mihalja), Saganeka, Radoslava i Predimira. U kasnijim hronikama se navodi da se njegova žena zvala Neda (Domenica) i da je možda bila unuka, a ne sinovica cara Samuila. Dubrovački hroničar Jakov Lukarević je početkom XVII vijeka zabilježio da su početkom XI vijeka u Dubrovniku boravili kralj Dalmacije Stefan i njegova žena Margarita, ali nije sigurno da se to odnosi na Stefana Vojislava. Sigurno je da je Vojislav odgajan i obrazovan kao prestolonasljednik i da mu je brak ugovoren sa pripadnicom makedonske vladarske porodice. U periodu vladavine vizantijskih careva Vasilija II, Konstantina VIII (1025–1028) i Romana III (1028–1034) Vojislav je bio vizantijski saveznik. S vizantijskim činovnicima je obilazio provincije i pomagao im je u upravljanju, ali je, kako navodi pop Dukljanin, potajno organizovao pobunu protiv Vizantije i držao je antivizantijske govore. Za pobunu nije bilo uslova dok je vladao car Vasilije II koji je vizantijski režim učinio popularnim tako što je smanjio poreze, uredio da se oni plaćaju u naturi i uvažavao je lokalne običaje i autonomiju. Tokom nerodnih 1023. i 1024. car je naredio da se porez ne naplaćuje. Konstantin VIII i Roman III su odustali od te politike.



Podigli su poreze i vratili su plaćanje u novcu. Nezadovoljstvo je buknulo kada je na vlast došao car Mihailo IV (1034–1041) čiji je brat Jovan Orfanotrof bio zadužen za državne finansije. Drastično je povećao poreze i naredio je da se plaćaju zlatnim novcem, a u upravi je postavio beskrupulozne činovnike. Režim je bio toliko omražen da je čak i vizantijski hroničar Jovan Skilica za vladu Orfanotrofa naveo da je bila strašna tiranija. Pop Dukljanin ističe da je narod u Duklji tada žestoko mrzio Grke (činovnike i poreznike), da su narodni predstavnici složno dogovorili podizanje ustanka i da su u toku jednog dana pobili sve grčke velikaše koje su zatekli. Zatim su ustanici pozvali Vojislava i njegovih pet sinova da „preuzmu kraljevstvo i zemlju svojih predaka“. Vojislav je prihvatio i sa sinovima je poveo rat protiv Vizantije 1034-5. Poslije početnog uspjeha, ustanak je ugušen najkasnije 1036. godine, a Vojislav je zarobljen i odveden u Carigrad. Iako zarobljenik, bio je prvi dukljanski vladar za koga se pouzdano zna da je boravio u Carigradu, što je bilo značajno iskustvo. Tamo je ostao do kraja 1037. ili početka 1038. godine kada je pobjegao u Duklju. Podigao je drugi ustanak i iz Duklje je protjerao vizantijskog upravnika. Poučen neuspjehom prvog ustanka, odustao je od većih sukoba i vodio je gerilski rat. Hroničar Skilica navodi da se Vojislav utvrdio u „Ilirskim planinama“, a hroničar Jovan Zonara navodi da se Vojislav „s četom skrivao u Ilirskim brdima“ odakle je napadao vizantijsku teritoriju. Pojam Ilirija se u vizantijskim hronikama u XI i XII vijeku odnosi na Dračku temu. To znači da se Vojislav skrivao u graničnom pojasu između Duklje i Dračke teme, odnosno u planinskim oblastima oko Skadarskog jezera i da je odatle izvodio gerilske akcije. Pogranični gerilski sukob je prerastao u otvoreni rat zbog neobičnog zapleta.



Jovan Orfanotrof je 1039. godine naredio da se zlato, najvjerovatnije porez prikupljen u vizantijskoj Dalmaciji, isporuči caru Mihailu IV u Solunu u kojem je proveo veći dio vladavine. Novac je utovaren na brod koji je tokom plovidbe duž istočnojadranske obale upao u oluju i razbio se „na obalama Ilirije“, odnosno Dračke teme. Sjeverna granica teme je bila oko Bara, a s obzirom na to da je Vojislav prvi došao do razbijenog broda, vjerovatno se brodolom dogodio u barskoj oblasti. Skilica je zapisao da je Vojislav tada zaplijenio 10 kentenarija (κεντηνάρια) zlata. Istoričar Jadran Ferluga navodi da je 1 kentenarij (centenarij) sadržao 10 funti zlata, a da je jedna funta zlata težila 320 g. Prema toj računici, Vojislav je zaplijenio oko 32 kg zlatnog novca (nomizmi). Prosječna težina nomizme je bila oko 4,55 g zlata tako da je Vojislav zadobio oko 7.200 nomizmi. Britanski numizmatičar Majkl Metkalf navodi da su to bili zlatnici koji su iskovani u vrijeme cara Romana III. U to vrijeme ovo je bilo izuzetno bogatstvo koje je omogućilo Vojislavu da mobiliše i opremi vojsku za borbu protiv carske armije. Sigurno je tim novcem finansirao državni aparat i obezbijedio naklonost vlastele.



Da se radilo o velikoj sumi potvrđuje podatak da je car Mihailo IV poslao pismo Vojislavu i ultimativno zahtijevao da mu vrati zlato, ali je Vojislav ignorisao carev zahtjev. Car je protiv Vojislava poslao vojsku koju je predvodio Georgije Provatas u proljeće 1040. godine. Vizantijski izvori sažeto navode da je Vojislav ovu vojsku porazio u „gudurama i jarugama“ i da je cijela uništena, a da se Provatas jedva spasio bjekstom. Bitku je detaljnije opisao pop Dukljanin, s tim što on kaže da se vizantijski komandant zvao Armenopolos i da je predvodio veliku vojsku konjanika i pješaka. Vjerovatno je to bio jedan od komandanata u vizantijskoj vojsci. Pop Dukljanin navodi da se bitka desila u Zetskoj ravnici (planitiem Zentae) kod Vranja (Vuranie). Vojislav je podijelio vojsku. On i njegov sin Radoslav su bili u zapadnom dijelu, dok su njegovi ostali sinovi s drugim dijelom vojske zauzeli istočni dio ravnice kod Vranja. Kada se



pojavila vizantijska vojska Vojislav ih je iznenada napao, a Radoslav je Armenopolosa udario mačem i zbacio ga je s konja. To je izazvalo paniku u vizantijskoj vojsci koja je bježala prema Vranjskoj gori đe je u zasjedi dočekao drugi dio dukljanske vojske. Pop Dukljanin navodi da je „nad Grcima toga dana učinjeno veliko uništavanje i ranjavanje“.



Postavljanje zasjede i uvlačenje brojnijeg neprijatelja u klopku bile su omiljene Vojislavove taktike. Iskustvo iz dva ustanka i gerliskog rata pokazalo mu je da se nadmoćnija vizantijska vojska ne može pobijediti u linijskoj formaciji na otvorenom prostoru, već da je ona ranjiva u iznenadnim i gerilskim sukobima. Stefan Vojislav je drugi ustanak i gerilski rat okončao pobjedom u bici kod Vranja (Zetska bitka), što je bio izuzetan uspjeh. Dukljanska država s balkanske periferije, koja se prostirala između gornjeg Lima, rijeke Tare, gornje Neretve i Jadranskog mora, pobijedila je moćnu carevinu. Vizantija je morala da se pomiri s gubitkom zlata i kontrole nad Dukljom, a ubrzo se suočila i s većim problemom. U ljeto 1040. godine, takođe zbog velikih poreza i surove vladavine, ustanak je izbio u vizantijskim provincijama od Beograda do Soluna i od Drača do Sofije. Ustanak je vodio Petar Odeljan. Ustanici su zauzeli Drač početkom 1041. godine, što je iskoristio ratoborni Stefan Vojislav. Prema Ljetopisu popa Dukljanina, Vojislavovi sinovi su zauzeli cijelu Dračku oblast do rijeke Vojuše (alb. Vjosë). No, Vizantija je uspjela da uguši ustanak i da obnovi vlast u pobunjenim provincijama u drugoj polovini 1041. godine, tako da se i dukljanska vojska morala povući iz Dračke teme.



Vojislav je nastavio napade na pogranične oblasti Vizantije. Borbu mu je olakšala politička kriza carstva. Car Mihailo IV je umro u decembru 1041. godine, a naslijedio ga je sinovac Mihailo V koji je htio da vlada kao tiranin. Zbačen je s vlasti u državnom udaru aprila 1042. godine. Nakon kraćeg perioda za novog cara je izabran Konstantin IX Monomah (1042–1055). Među njegovim prvim potezima bio je obračun sa Dukljom. Car je naredio upravniku Dračke teme patrikiju i katepanu Mihailu, sinu logoteta Anastasija, da sakupi vojsku iz dračke i susjednih tema i da zajedno krenu protiv Vojislava. Titulu katepana (κατεπάνω) imali su upravnici glavnih provincija, što znači da je Dračka tema bila glavna vizantijska oblast na zapadnom Balkanu. Patrikije i katepan Mihailo je imao komandni čin glavnog stratega (generala), dok su zapovjednici iz ostalih tema bili hipostratezi (ὑποστρατηγοῖς) odnosno general-potpukovnici. Skilica navodi da je vizantijska vojska imala oko 60.000, a drugi vizantijski hroničar Kekavmen navodi oko 40.000 vojnika. Na Duklju je krenula impozantna armija. Značajan je zapis Skilice da se pohod protiv Duklje poklopio sa pojavom komete koja je putovala sa istoka na zapad i cijeli mjesec je sijala na nebu. Iz astronomskih proračuna se zna da se kometa pojavila 6. oktobra 1042. godine i zahvaljujući tome dobijeno je precizno datiranje ovog događaja.



Patrikije Mihailo nije imao vojničko iskustvo i izgleda da je bio arogantan i lakomislen. Dukljanska vojska je bila manja, ali vjerovatno dobro opremljena i prekaljena u borbama, a Vojislav je bio vješt komandant sa iskustvom vođenja rata protiv Vizantije. Vizantijski izvori navode da je Mihailo krenuo prema Vojislavu koji se povlačio preko brdovitog terena kako bi protivnika doveo u klopku. Vizantijski komandanti nijesu naučili lekciju iz poraza u bici kod Vranja. Njihova vojska je išla kroz uske prolaze kojima često nijesu mogla dva konjanika uporedo da prođu. Tako je Vojislav neutralisao brojčanu nadmoć protivnika. Potom, Mihailo se posvetio pljački i uzimanju zarobljenika i nije mislio na odstupnicu. Dok je vizantijska vojska pustošila i pljačkala, Vojislavovi vojnici su joj iza leđa postavili zasjedu. Nakon što je sakupio veliki plijen i dosta zarobljenika Mihailo je naredio povlačenje istim putem i upao je u Vojislavovu zasjedu. Dukljanska vojska je sa visova napala Vizantince stijenama, kamenjem i strijelama. Skilica navodi da je poginulo oko 40.000 vizantijskih vojnika i čak sedam generala (στρατηγοὶ ἑπτά), dok kod Kekavmena nema procjene broja poginulih. Mnogi istoričari su sumnjali u vjerodostojnost podataka o veličini vizantijske vojske i o broju poginulih. To bi bila opravdana sumnja da je ovo zapisala dukljanska strana. No, to su zapisi vizantijske (gubitničke) strane. Nije uobičajeno da poražena strana uveličava svoj poraz. Obično je obrnuto, tako da je nesumnjivo vizantijska vojska bila brojna, da je pretrpjela velike gubitke i ponižavajući poraz. Skilica kaže da je krivac „ove velike nesreće za državu Romeja [Vizantiju]“ bio vrhovni zapovjednik Mihailo koji se spasio bjekstvom, a da su preživjeli „davali tužan i suza dostojan prizor onima koji gledaju“. Kekavmen ističe da je Mihailova presudna greška bila što se povlačio istim putem kojim je upao u Duklju. Uz to, Kekavmen navodi da je Mihailo zarobljen.

Popović: Esej o Stefanu Vojislavu &#8211; Prvi dio

„Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda“ objavljena je na zajedničkoj sjednici Vlada Republike Srbije i Republike Srpske u okviru Svesrpskog sabora u Beogradu 8. juna.



Narodna Skupština Republike Srpske usvojila je „Deklaraciju“ 2. jula. Potom je Vlada Srbije „Deklaraciju“ usvojila 18. jula, a Narodna Skupština Republike Srbije 31. jula. Za „Deklaraciju“ je glasalo 139 poslanika, devet je bilo protiv, a šest nije glasalo, odnosno za „Deklaraciju“ se izjasnilo skoro 95 odsto prisutnih poslanika.



Tako je, uz visoku usaglašenost vlasti i opozicije, „Deklaracija“ postala zvanični državni dokument Republike Srbije, a predsjednik Vlade Srbije Miloš Vučević je naveo da je ona temelj nacionalne politike Srbije. Premijer Vučević je naglasio da je „Deklaraciju“ blagoslovio patrijarh srpski Porfirije.



Podržava je ogromna većina srpskih intelektualaca i ona je ubjedljiv iskaz srpske države i društva. Antinacionalističke snage u Srbiji postoje, ali su marginalne. Uz to, „Deklaracija“ ima jedinstvenu podršku skoro polovine susjedne države Bosne i Hercegovine, odnosno entiteta Republika Srpska, pri čemu je jasno da je Srbija nosilac, a Republika Srpska saradnik na ovome projektu.



„Deklaracija“ sadrži 49 tačaka u kojima je opisana strategija Srbije za uspostavljanje kontrole nad Srbima u susjedstvu. Time će se baviti Nacionalni savjet srpskog naroda koji čine najviši predstavnici izvršne i zakonodavne vlasti Srbije i Republike Srpske, predsjednik SANU, predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske i predsjednik Matice srpske, dok će se u njega naknadno uključiti predstavnici srpskog naroda iz Crne Gore, Federacije BiH, Sjeverne Makedonije, Hrvatske, Slovenije, Evrope, Afrike, Azije, Amerike, Australije, istaknuti naučnici, umjetnici, preduzetnici, sportisti i nacionalni radnici.



Prvi zadatak Nacionalnog savjeta srpskog naroda je nacionalistička homogenizacija i mobilizacija, po ugledu na „događanje naroda“ s kraja 1980-ih. Zato je u „Deklaraciji“ propisana politička unifikcija svih Srba. Određeno je da srpski narod predstavlja jedinstvenu cjelinu i da se odbacuju prefiksi ispred imenice Srbi.



Tu se misli na izraze: kosovski, crnogorski, bosanski i hrvatski Srbi. Time je poručeno da Srbi u institucijama ovih država ne mogu djelovati samostalno, već u skladu sa direktivama iz Beograda i da moraju zastupati nacionalne i državne interese Srbije, a ne autonomne interese. To podrazumijeva njihovu lojalnost Srbiji, a ne državama u kojima žive. Takvom politikom Srbija istovremeno podriva te države, sprječava političku samostalnost i integrisanost Srba u susjednim državama i svađa ih sa sugrađanima drugačijeg identiteta.



Da bi se postigla nacionalna i politička homogenizacija odlučeno je da se 15. septembar (datum kada je izvršen proboj Solunskog fronta) proslavlja kao Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave. Himna „Bože pravde“ proglašena je za svesrpsku himnu, a dvoglavi orao Nemanjića za nacionalni svesrpski grb.



Srpski jezik i ćirilično pismo proglašeni su stubovima srpske kulture, nauke i nacionalnog identiteta. Kao posebno značajna institucija za nacionalnu unifikaciju istaknuta je SPC. Za nju je navedeno da „ujedinjuje najveći dio srpskog naroda“ i da je jedan od stubova „nacionalnog, kulturnog i duhovnog identiteta srpskog naroda“. Vjerska uloga SPC je, prema „Deklaraciji“, zanemarljiva.



Teritorijalni fokus „Deklaracije“ je na Bosni i Hercegovini, jer se od 49 tačaka, čak 22 direktno odnose na BiH i(li) Republiku Srpsku, na Kosovo pet, a na Hrvatsku dva. Na Crnu Goru se odnosi jedna tačka u kojoj je navedeno da srpski narod u Crnoj Gori mora biti „uvažen u skladu sa vjekovnim prisustvom u Crnoj Gori i sadašnjim značajnim učešćem u ukupnom broju stanovnika“.



To je zapravo zahtjev da se srpskom narodu u Crnoj Gori prizna konstitutivnost i na osnovu toga proporcionalno učešće u vlasti, što se može postići samo kroz izmjenu Ustava i promjenu iz sadašnjeg građanskog i decentralizovanog (opštinskog) u planirani etnički i (kon)federalni model Crne Gore.



„Deklaracija“ je zvanična objava političkog rata, a u sklopu toga se podrazumijeva da ni oružani sukobi nijesu isključeni. To se ne može sakriti uprkos tome što je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić naveo da su „pažljivo birane riječi“. Iz svake rečenice izbija prigušena agresija. Tako je, na primjer, u „Deklaraciji“ navedeno da je „srpski narod kroz istoriju imao više država sa različitim nazivima, te polaže pravo da baštini svoju bogatu tradiciju.“ Tvorci „Deklaracije“ su pod „srpskim državama sa različitim nazivima“ mislili na BiH, Crnu Goru, Kosovo i djelove Hrvatske.



Time otimaju istoriju, državnost i identitet susjednim narodima. U „Deklaraciji“ se nekoliko puta poziva na mir, ali je i to samo providna maska. Suština je u tome da je Srbija usvajanjem „Deklaracije“ prekršila član 1 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH kojim je predviđeno da će se Srbija uzdržati „od bilo kakvih akcija, putem prijetnje ili upotrebe sile ili na bilo koji drugi način, protiv teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti Bosne i Hercegovine ili bilo koje druge države“.



Srbija je „Deklaracijom“, kao zvaničnim državnim dokumentom, poslala jasnu prijetnju. No, reakcije su izostale. Ni jedna od Velikih sila (Kvinta) koja je zadužena za očuvanje mira i međunarodnog poretka na Balkanu nije reagovala i ni jedna od država koje se pominju u „Deklaraciji“ nije uputila zvaničan protest Srbiji zbog narušavanja njihovog suvereniteta i miješanja u njihove unutrašnje poslove.



„Deklaracija“ je zapravo isto što i „Načertanije“ Ilije Garašanina, „Homogena Srbija“ Stevana Moljevića i „Memorandum“ SANU. Može se posmatrati i kao unaprijeđena verzija „Strategije“ za odnose Srbije sa Srbima u regionu i dijaspori koju je Vlada Srbije usvojila 2011. godine. Ona je iskaz kontinuiteta viševjekovne nacionalne politike Srbije, bez obzira na promjene vlasti i državnog uređenja. „Deklaracija“ je zvanični i transparentni plan Srbije da potčini susjedne države koje smatra istorijski srpskim i(li) u kojima Srbi čine značajan dio stanovništva.



Zato je „Deklaracija“ samo novi naziv za stari projekat – stvaranje Velike Srbije (Srpskog sveta). No, postoji i bitna razlika u odnosu na prethodne programske dokumente. „Načertanije“ je bio tajni program. „Homogena Srbija“ je imala nezvanični status. „Memorandum“ je „slučajno“ procurio kao nezavršen akt. „Strategija“ je bila uglavnom interni akt. „Deklaracija“ je zvanični i javni nacionalni program Srbije iza koga su nedvosmisleno stali vlast, skoro cijela opozicija, Crkva Srbije i gotovo cijelo društvo.



Nacionalističko čudovište je samouvjereno i prkosno na vašaru izvedeno pred svijet, uz posprdni poziv na mir. Okolina to posmatra kao dio političkog folklora i igranje nacišovinizmom za potrebe unutrašnje politike srpskog režima. To je opasno i naivno potcjenjivanje. Nakon nastanka „Načertanija“, „Homogene Srbije“ i „Memoranduma“ Srbija je zakonomjerno vodila ratove koji su doveli do ogromnih razaranja i žrtava.



„Deklaracija“ je zlokobna najava identičnog scenarija, naročito ako se ima u vidu ubrzano naoružavanje Srbije tokom posljednjih godina.



Crna Gora je meta „Deklaracije“. Uz to, najveći dio Vlade i skupštinske većine su marionete i petokolonaši srpskog režima. U istoj grupaciji je predsjednik Crne Gore, koji folira promjenu politike samo da bi pridobio dio crnogorskih suverenista a potom njihove glasove preveo u Vučićev tabor. U sklopu toga je izolovanje nacionalnih Crnogoraca i njihovih najmoćnijih partija. DPS je najjači bedem crnogorske države, identiteta i građanskog društva i zato se protiv DPS-a vodi bjesomučna kampanja.



Valjalo bi da DPS i ostatak opozicije (isključujući GP URA koja je opozicija zbog ličnog, a ne ideološkog neslaganja Spajića i Abazovića) velikosrpskoj mobilizaciji odgovore mobilizacijom suverenističkih i građanskih snaga. Lokalne izbore u septembru, od kojih su najznačajniji u Podgorici, valjalo bi shvatiti kao jednu od prelomnih prilika da se političkom homogenizacijom i mobilizacijom na državotvornoj, građanskoj i antifašističkoj platformi izvede što više glasača i da se poraze velikosrpske snage.



Crnogorski suverenisti koji su glasli PES zbog povećanja životnog standarda su prevareni, jer su za par stotina inflatornih eura njihovi glasovi otišli kod Andrije Mandića.



Dokazano je i da crnogorski suverenisti koji apstiniraju na izborima takvim pristupom samo pomažu velikosrpske snage. Samo uvjerljiva pobjeda državotvornih i građanskih snaga na izborima može zaštititi Crnu Goru od ciljeva „Deklaracije“. Važno je i ne rasipati glasove. Jaka podrška DPS-u je nabolji način da se Crna Gora sačuva od nove velikosrpske prijetnje.

Velikosrpska „Deklaracija“ i crnogorski odgovor

Dragutin Papović (5)

Ovo je naslov filmskog scenarija i on se odvija na sljedeći način.



„Predsjednik Skupštine Crne Gore Andrija Mandić pozvao da se uništi, ošteti ili učini neupotrebljivim kulturno dobro – Njegošev mauzolej“ i „Crkva Srbije (SPC) najavila nelegalnu izgradnju kapele Karađorđevića na Lovćenu“. Tako su, nakon samo par sati od govora Andrije Mandića u Vladinom domu na Cetinju 12. jula, izgledale udarne vijesti gotovo svih elektronskih medija u Crnoj Gori. Narednog dana ovo su bili glavni naslovi u dnevnoj štampi. To je izazvalo burne reakcije nadležnih organa i zainteresovane javnosti.



Iako je bio 13. jul – državni praznik, ministarka kulture i medija Tamara Vujović sazvala je hitnu konferenciju za medije. Zabrinutim i upozoravajućim glasom podsjetila je javnost da je Njegošev mauzolej kulturno dobro pod zaštitom države i da, prema članu 9 Zakona o zaštiti kulturnih dobara, niko nema pravo da vrši bilo koju radnju kojom se može prouzrokovati šteta na kulturnom dobru i da niko nema pravo da ošteti, uništi ili prisvoji kulturno dobro. Ona je istakla i licemjernost Mandićeve tvrdnje da se neće rušiti mauzolej, već da će se u blizini graditi kapela. Ministarka je s pravom navela da bi se u tom slučaju Njegoševi ostaci sigurno prenijeli u kapelu, a time bi mauzolej izgubio smisao i bio bi neupotrebljiv. Pred kamerama se logično zapitala: Kakvu bi vrijednost imao Njegošev mauzolej bez Njegoša? Podvukla je da je ova plitka i manipulativna igra Mandića na vrijeme pročitana i da će Ministarstvo kulture i medija uraditi sve kako bi se spriječio ovaj anticivilizacijski naum. Izjavila je da će od premijera Spajića tražiti da hitno sazove sjednicu Vlade na kojoj će se razmotriti dodatne mjere zaštite Njegoševog mauzoleja. Ministarka je podsjetila i svoju partiju Demokrate Crne Gore da je u njihovom programu zapisano da se moraju „njegovati sve kulturne vrijednosti, posebno bogata kulturna baština i kulturni identitet Crne Gore“. S obzirom na to da je predlog Andrije Mandića direktan napad na kulturnu baštinu i kulturni identitet Crne Gore, ministarka Vujović je pozvala rukovodstvo svoje partije da preispita koaliciju sa Novom srpskom demokratijom. Ministarka je podvukla da su za nju i njenu partiju zakoni i partijski program važniji od ministarskih funkcija i da politička čast Demokrata nema cijenu. Podsjetila je da je ona vjernica Srpske pravoslavne crkve, ali da je kao ministarku prije svega obavezuje poštovanje Ustavom propisane sekularnosti i da nije primjereno da se SPC na ovaj način bavi mauzolejom.



Nakon ministarke novinarima se obratio direktor Nacionalnih parkova Crne Gore i direktor Nacionalnog parka „Lovćen“ Vladimir Martinović. On je upozorio da se, prema članu 18 Zakona o nacionalnim parkovima, na području nacionalnog parka ne smiju vršiti djelatnosti koje bi ugrozile kulturne vrijednosti. Martinović je istakao da je Prostornim planom posebne namjene Nacionalnog parka „Lovćen“ Njegošev mauzolej označen kao kulturno dobro I kategorije čija zona zaštite ide do podnožja Jezerskog vrha, tj. do izgrađenih objekata pristupnog platoa (gumna) i vidikovca (restorana). To znači da se na Jezerskom vrhu i u široj zoni mauzoleja ništa ne smije mijenjati, a ponajmanje izgraditi/obnoviti nelegalna kapela Karađorđevića. Martinović je pozvao sve političke subjekte da obrate pažnju na najavljenu rekonstrukciju Vlade prema kojoj se Mandićevoj partiji namjerava dodijeliti resor prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine. Martinović je zbog toga izrazio duboku zabrinutost, jer je očigledno da se taj resor dodjeljuje Novoj srpskoj demokratiji kako bi se planska dokumentacija Nacionalnog parka „Lovćen“ prilagodila rušilačkoj namjeri bjelaško–četničkih snaga. Uprkos ozbiljnoj situaciji, Martinović je izrazio zadovoljstvo što je kao funkcioner GP URA dobio priliku da konačno realizuje partijski slogan „Neće URA dati!“



Ekspresno je reagovalo i Državno tužilaštvo. S obzirom na značaj ovog slučaja i na činjenicu da su se u javnosti čuli predlozi o radikalnom vaninstitucionalnom otporu u slučaju pokušaja rušenja ili oštećenja mauzoleja, medijima se obratio Vrhovni državni tužilac Milorad Marković. On je snagom institucionalnog i zakonskog autoriteta istakao da je Državno tužilaštvo spremno da reaguje i da nema potrebe za samoogranizovanim otporom građana. Marković je pozvao da se smire emocije. Upozorio je da su svaki oblik devastacije mauzoleja i izgradnje kapele na Lovćenu protivzakoniti i da je prema članu 253a Krivičnog zakonika Crne Gore propisano da će se svako ko ošteti, uništi ili učini neupotrebljivim kulturno dobro kazniti zatvorom od jedne do osam godina. Marković je obećao da će Državno tužilaštvo pomno pratiti razvoj situacije u ovome slučaju i da će reagovati u skladu s ovlašćenjima.



Nakon brze i efikasne reakcije nadležnih organa i institucija uslijedila su brojna reagovanja stručne javnosti. Univerzitetski profesori, akademici i eksperti iz umjetnosti i arhitekture istakli su, gotovo jednoglasno, da je Njegošev mauzolej prvorazredni kulturno-istorijski spomenik i jedno od najuspješnijih ostvarenja Ivana Meštrovića koji se ubraja u najveće svjetske vajare XX vijeka. Oni su objasnili da Njegoševa bista u mauzoleju predstavlja najbolji skulptorski izraz Njegoševog genija i da je cijeli mauzolej arhitektonski i ambijentalno dobro uklopljen u Lovćensku kapu. Podsjetili su da je to jedinstven primjer spomeničke arhitekture u svijetu, neprocjenjivi dio kulturno-istorijske baštine Crne Gore i da bi svako narušavanje mauzoleja i njegove okoline predstavljalo kulturocid. Istakli su da čak ni fašistički i nacistički okupatori nijesu ciljano rušili kulturno-istorijske spomenike u Crnoj Gori i da ovaj predlog svjedoči da se dio vlasti u Crnoj Gori ponaša gore od najgorih okupatora. Predlog Andrije Mandića su ocijenili kao izraz varvarstva. Dodali su da ukoliko bi Mandić uspio u toj namjeri, to bi bio drugi put u 100 godina da se prema Njegošu, Lovćenu i Crnoj Gori sprovodi rušilačka politika. Naime, 1925. godine kralj Aleksandar I Karađorđević je, uz podsticaj SPC, spriječio obnovu autentične Njegoševe kapele. Ona je srušena, a zatim je na njenom mjestu sagrađena nova kapela kao zadužbina kralja Karađorđevića. Rušenje, oštećenje ili obesmišljavanje mauzoleja bilo bi isto kao i rušenje Njegoševe autentične kapele, a obnavljanje kapele Karađorđevića bilo bi novo poniženje i potčinjavanje Crne Gore.



Podsjetili su i na to da ovo nije jedini negativni uticaj Crkve Srbije na kulturno-istorijske spomenike u Crnoj Gori, već da ova crkva decenijama nestručnim intervencijama ciljano mijenja identitet kulturne baštine Crne Gore. Protivzakonitim prepravkama u preromaničke, romaničke i romano-gotske pravoslavne hramove iz srednjeg vijeka ugrađuje elemente kvazivizantijske i raške arhitekture kako bi se ovo crnogorsko nasljeđe pripisalo srednjevjekovnoj baštini Srbije.



Strukovna umjetnička i arhitektonsko-konzervatorska udruženja pokrenula su potpisivanje peticije za zaštitu mauzoleja i protiv izgradnje kapele Karađorđevića i tokom dva dana peticiju je potpisalo više od 200 istaknutih crnogorskih umjetnika, arhitekata-konzervatora i uopšte kulturologa. O ovome su obavijestili i odgovarajuća evropska i svjetska strukovna udruženja i pozvali su na međunarodnu akciju zaštite Njegoševog mauzoleja. Podršku peticiji ili pokretanje sličnih već su najavili brojni advokati, prosvjetni radnici, inžinjeri i ljekari–humanisti. Akademska zajednica je naglasila da ukoliko bi došlo do obnove kapele Karađorđevića i prenosa Njegoševih ostataka u nju, to bi značilo da je Njegoš vlasništvo Crkve Srbije, odnosno Republike Srbije. Tada bi protojerej-stavrofor Gojko Perović mogao Njegoša da prenese zadnjim vozom za Čačak.



Oglasio se i predsjednik Crne Gore Jakov Milatović. Naveo je da politika pomirenja i prevazilaženja podjela ne znači brisanje razlike između civilizacije i varvarstva i da se ne mogu tolerisati napadi na najznačajnije kulturno-istorijske spomenike. Iako su bili i još uvijek jesu bliski politički partneri, Milatović je osudio predlog Andrije Mandića i pozvao ga je da, zbog izgradnje zajedničke budućnosti, odustane od toga. Isti apel je uputio mitropolitu Joanikiju. Tako je Milatović u ovome slučaju pokazao da njegova nedavna retorička promjena politike nije jeftina gluma, već zaista iskren otklon od retrogradne politike koju je sprovodio kao ministar–apostol u Vladi Zdravka Krivokapića i šegrt–somelijer Aleksandra Vučića. Da bi uvjerio javnost u svoju promjenu, Milatović je iskoristio ovo obraćanje da se izvini građanima što je bio dio Vladinog tima koji je komandovao brutalnim napadom na demonstrante na Cetinju 4. i 5. septembra 2021. godine.



Premijer Milojko Spajić se izvinio zbog okašnjele izjave, jer mu je trebalo vremena da se upozna s ovom temom koja nije usko povezana s ekonomskim i finansijskim poslovima. Nakon što je čuo izjavu ministarke Vujović i pošto je s njom obavio dodatne konsultacije, odlučio je da sazove sjednicu Vlade na kojoj će se raspravljati o ovom pitanju. Naveo je da će insistirati na odbijanju predloga Andrije Mandića, čak i po cijenu raskida koalicije i pada Vlade. Spajić je izjavio da je shvatio da ipak nije sve u novcu i da rukovođenje Vladom podrazumijeva jednaku važnost svih resora. Naveo je da kultura mora dobiti blagi prioritet jer je u jednoj japanskoj knjizi pročitao da je i najimućniji čovjek bez sopstvene kulture zapravo teška bijeda, a da država bez kulturne politike i bez zaštite kulturne baštine i dobara nema identitet i da to u stvari nije država, već kolonija. Spajić je naglasio da nije došao u Crnu Goru da bude finansijski direktor kolonije, već da suvereno vodi odgovornu državničku politiku u svim oblastima i da će to pokazati na ovom primjeru. Nakon ovih izjava građani i javnost Crne Gore su odahnuli.



Upozorenje! Svi likovi u ovom filmu su stvarni i glume svoje funkcije, a njihove navedene izjave i radnje su izmišljene za potrebe filmske radnje. Svi citirani propisi su stvarni, ali su sada samo mrtvo slovo na papiru.

Odbrana Njegoševog mauzoleja

Predsjednik Opštine Nikšić Marko Kovačević još jednom skandaloznom izjavom zaprepastio je javnost, poručujući na obilježavanju godišnjice bitke na Grahovcu i Spasovdana da će „sa onima koji im ne budu braća, postupati kao sa Turcima“.



On je, u prisustvu ambasadora Rusije u Crnoj Gori Vladislava Maslenikova i sveštenstva SPC, poslao zastrašujuće poruke &#8211; da će „biti strpljivi i čekati otvorenog srca i otvorenih ruku sa pitanjem jesmo li braća“, ali „ako neko neće da budemo braća i ako hoće više da liče na Turke, onda ćemo u budućnosti bogami sa njima kao prema Turcima postupati“.



Uslijedile su najoštrije osude političke i društvene javnosti, nakon kojih je Kovačević, umjesto izvinjenja, juče pokušao da se opravda – da je u Grahovu govorio o pomirenju, te da su „mračni centri moći potrošili nekoliko dana da iskonstruišu priču i da započnu medijsku hajku“. Tužilaštvo se do sada nije oglašavalo.



NEMA INSTITUCIJA Rade Vujović kaže da je izjava Kovačevića posao za tužilaštvo, ali institucija nema.



&#8221; Ne znam zašto bi petovjekovno robovanje i frustraciju iskaljivali na braći. Mi neki koji smo vjekovima živjeli slobodno, danas volimo i poštujemo svoje nekadašnje prijatelje, posebno braću. Srećom, bez frustracije dižemo spomenik časti i poštenju crnogorskom, a čini mi se da izjava dotičnog gospodina i ne samo njegova, nego ih je mnogo u posljednje vrijeme, u stvari je spomenik beščašću, što u stvari govori da nas ima različitih na ovako malom prostoru&#8221;, istakao je Vujović.



Prema njegovim riječima, posla za tužilaštvo ima mnogo, ali nedostaju institucije, pa neki ljudi, kako je istakao, daju sebi za pravo čak i da daju ovakve izjave.



&#8221; Nijesam pravnik, ali koliko mogu procijeniti, ovo je par ekselans posao za tužilaštvo. Izjave mržnje su vrlo opasne i rezultirale su svim i svačim na ovim prostorima, ali, nažalost, nedostaju institucije, pa i tužilaštvo. Pitam se imamo li institucije u mnogim segmentima društva, jer da ih imamo, ovakve stvari bi se sasjekle u korijenu i ne bi se dešavale kod pristojnih ljudi&#8221;, kazao je Vujović.



Za njega, kako kaže, nije iznenađenje Kovačevićeva izjava.



&#8221; Nagledao sam se svega na ovim prostorima, od ratova u Bosni, tako da ovo su samo nove vojvode-pioniri. Ovo je, što bi rekli Francuzi, deža-vu ili već viđeno&#8221;, kazao je Vujović.



Dragutin Papović istakao je da je najvažnije da li će se verbalne osude PES-a i Ure zaustaviti na tome ili će raskinuti koaliciju sa NSD.



&#8221; Ukoliko nakon ovoga i dalje ostanu u koaliciji sa njima, onda su isti kao i NSD i Marko Kovačević&#8221;,poručio je Papović.



Šef poslaničkog kluba DPS-a Andrija Nikolić poručio je da „kukavičke prijetnje građanskoj Crnoj Gori iz usta Marka Kovačevića, koje su svojstvene portparolima fašizma, zahtijevaju hitnu reakciju tužilaštva“.



– Trebalo bi da se utvrdi da li Kovačević prijeti ili ponovo „namješta sat“. Takva osoba ne zaslužuje da bude na čelu antifašističkog Nikšića – poručio je Nikolić.



Potpredsjednica DPS-a i poslanica Aleksandra Vuković-Kuč pozvala je tužilaštvo da hitno reaguje zbog Kovačevićeve izjave.



&#8221; Predśednik Marko Kovačević, politička zvijezda NSD-a, prijeti da će nas ,,razgoniti ko Turke na buljuke“, a njegov kadar nasrće na predśednika OO DPS Borisa Muratovića. Na Nikšić nam udarila strava šovinizma, zavela je svoju strahovladu, kleronacionalisti žele da sva Crna Gora bude sa njihovom nakaradnom ideologijom u skladu&#8221;, kazala je Vuković-Kuč.



Poziva tužilaštvo na hitnu reakciju.



&#8221; Jer ovo verbalno nedjelo jeste priprema za nešto mnogo gore od toga&#8221;, navela je.



Demokratska partija socijalista saopštila je da „novi sramni javni nastup predsjednika Opštine Nikšić i istaknutog člana Nove srpske demokratije Marka Kovačevića u kojem se Crnogorcima prijeti da će se sa njima obračunavati kao sa Turcima, očigledno je najbolja preporuka za najavljeni ulazak ove partije u Vladu“.



&#8221; U govoru mržnje Marka Kovačevića na Grahovcu sublimirana je sva suština velikosrpske politike i sklonost ka istorijskom revizionizmu. U samo nekoliko minuta njegovog govora obesmišljavaju se višemesječni napori funkcionera ove partije da sebe prikažu kao velike pomiritelje, na čijem čelu se nalazi ni manje ni više nego četnički vojvoda Andrija Mandić. Jasno je građanima Crne Gore da je Nova srpska demokratija pomiriteljska baš onoliko koliko je i njihov vođa dalaj lama. Ono što slijedi ulaskom NSD u Vladu pokazaće pravo lice sadašnje vladajuće većine &#8211; izazivanje destabilizacije i bespoštedno sluganstvo drugim državama i njihovim interesima&#8221;, saopšteno je iz DPS-a.



Predsjednik SD-a Damir Šehović naveo je da „nesrećna izjava Kovačevića, umjesto ozbiljnijeg komentara, zaslužuje samo prezir i žaljenje“.



&#8221; Mudriji su s punim pravom davno kazali da mržnja nikada nije bila usmjerena prema drugima, budući da ona razara samo onoga ko je nosi. Od njega i njegovih šovinističkih poruka, kojima je inače sklon da zatrpava javni prostor, jedino će biti gore njegove kolege iz parlamentarne većine ukoliko ovu skandaloznu i ničim izazvanu izjavu prećute&#8221;, navodi Šehović.



Poručio je da će primitivizam koji je s pravom zgrozio crnogorsku javnost, otvoriti oči i onima koji se još uvijek premišljaju da li da sa Kovačevićem i njemu sličnima uskoče u „evropsku“ vladu.



Gradonačelnik Cetinja Nikola Đurašković (SDP) poručio je Kovačeviću – da je sreće u ovoj državi, bio bi u zatvoru.



&#8221; Ti što prijetiš cijeloj građanskoj Crnoj Gori si sve ono što ova zemlja i ovaj narod nikada bili nijesu, šovinista i mrzitelj svih koji nijesu vjere, nacije ili jezika po tvojoj volji. Da je sreće u ovoj državi, sjutra bi bio u zatvoru, a ne na čelu antifašističkog i slobodarskog Nikšića &#8220;, poručio je Đurašković.



Ura je saopštila da najoštrije osuđuje skandalozan i fašistički govor Kovačevića.



&#8220;Ovakav govor ne samo da je duboko uvredljiv, već i opasan, jer podstiče mržnju i netrpeljivost među građanima. U eri kada svi treba da budemo posvećeni budućnosti, jedinstvu i međusobnom poštovanju, ovakve izjave vraćaju nas u prošlost i ugrožavaju mir i stabilnost u našoj zemlji. Pozivamo nadležne institucije da hitno reaguju i preduzmu sve zakonom predviđene mjere protiv gradonačelnika Kovačevića zbog njegovih neodgovornih i zlonamjernih izjava. Urađeno je dovoljno štete kroz istoriju mržnjom i podjelama, i ne smijemo dozvoliti da se ovakve retorike ponavljaju – navodi se u saopštenju i apeluje na sve građane da čuvaju mir, međusobno poštovanje i uvažavanje. Samo zajedno, kao društvo koje njeguje toleranciju i solidarnost, možemo graditi bolju budućnost za sve nas&#8221;, navode iz Ure.



Milivoje Karadžić iz PES-a naveo je da bi se „svaki elementarno pristojan čovjek postidio nakon odslušane izjave predsjednika Opštine Nikšić Marka Kovačevića koju je uputio na obilježavanju 166. godina od Grahovske bitke“. Nekad se, ističe, pita da li je moguće da u nečijim glavama i dalje žive ti relikti prošlosti, pa da neistomišljenike označavaju kao &#8216;Turke&#8217; a političke relacije sa njima svode na nivo i odnos kakav smo imali sa Osmanskom imperijom“.



&#8221; Naše društvo godinama plaća previsoku cijenu govora mržnje, postalo je talac ovakvih i sličnih izjava koje zaglušuju javni prostor i unose tenzije u svakodnevni život&#8221;, istakao je on.



Potomci Vuka Mićunovića najoštrije su osudili govor Kovačevića, u kojem pominje njihovog slavnog pretka.



&#8221; Želimo da podsjetimo Marka Kovačevića da je Vuk Mićunović znameniti crnogorski junak, vojvoda i jedan od najistaknutijih crnogorskih boraca. Vuk Mićunović je odigrao ključnu ulogu u pobjedi Crnogoraca nad osmanskom vojskom, što je doprinijelo daljoj stabilnosti i nezavisnosti Crne Gore&#8221;, saopštili su.



Ističu da su kroz istoriju Mićunovići ostavili neizbrisiv trag svojim herojskim djelima, pokazavši nesalomivu volju i nesebičnu ljubav prema svom narodu, domovini i spremnost za odbranu pravde i slobode.



&#8221; I zato mu poručujemo neka ne uzima u svoja usta, iz kojih izbijaju fašizam i mržnja, slobodare i antifašiste kakvi su bili naši preci! Naša je moralna obaveza da vječno budemo na suprotnoj strani od strane na kojoj je šoviništa i mrzitelj svega crnogorskog &#8211; Marko K&#8221;, zaključeno je u saopštenju.



PRIJETNJE Marko Kovačević je u Grahovcu sa sveštenstvom SPC obilježio dan Vaznesenja Gospodnjeg (Spasovdan) i 166 godina od bitke na Grahovcu, a organizatori su bili Eparhija budimljansko-nikšićka, Parohija grahovska i Zavičajno udruženje „Stara Hercegovina.



Kovačević je tom prilikom poručio da ih „današnji dan uči“ da sve što rade vezuju za nebo.



&#8221; I prošle godine je neko pitao od ovih vlastodržaca bivših i njihovih pulena, kakve veze ima Spasovdan sa Grahovačkom bitkom. Eto, možete misliti koliko oni imaju veze sa ljudima koji su na Spasovdan pobijedili Turke u Grahovačkoj bici. To treba da vam bude pred očima, da su oni neznaveni i da njima nije otvoren put ka istini i da onda više liče na tuđina, nego na sebe&#8221;, počeo je govor Kovačević.



Nastavio je pozivajući se na Njegoša.



&#8221; Što je Njegoš govorio: Zarobili su sebe u tuđina. A mi ćemo raditi na tome da se i oni sjete naše stare slave naših predaka da zajedno sa nama uznose Bogu molitvu, kao mi što smo je uznosili i kao što su je uznosili hrišćanski ratnici srpske vojske Crnogoraca i Hercegovaca prije 166 ljeta na ovom mjestu. Bićemo strpljivi, čekaćemo, uvijek otvorenog srca i otvorenih ruku, sa pitanjem jesmo li braća. Ako neko neće da budemo braća i ako hoće više da liče na Turke, onda ćemo u budućnosti bogami sa njima kao prema Turcima postupati&#8221;, zaprijetio je Kovačević.



On je juče pokušao da opravda svoju skandaloznu izjavu, pa je saopštio da nije pominjao Crnogorce niti bilo koji drugi narod u Crnoj Gori u negativnom kontekstu.



&#8221; Turke sam pomenuo u kontekstu prošlosti i borbe koju su naši preci vodili prije svega da odbrane svoja ognjišta i da se oslobode od tadašnjeg jarma, a nikako u kontekstu današnjih Turaka i odnosa sa Turskom&#8221;, rekao je Kovačević.



Naveo je da su „opet mračni centri moći morali da potroše nekoliko dana da iskonstruišu priču, pripreme kontekst onako kako im odgovara, da započnu medijsku halabuku i hajku“.



&#8221; U svemu tome najlakše je izabrati onoga ko je odavno postao meta takvih centara moći pa se onda ne mora dodatno voditi računa o istini, kontekstu, događaju koji se obilježava, onima koji u tom obilježavanju ometaju vjerske obrede i provociraju&#8221;, napisao je Kovačević na svom Fejsbuk profilu.



Naveo je da nadležni organi ne vode računa o tome što u neposrednu blizinu puštaju lice koje je uputilo prijetnje njemu i njegovoj porodici.



&#8221; Koje je došlo iz dijaspore, a nije privedeno da se izjasni o prijetnjama koje mi je uputilo nego se dovodi na Grahovac da bude u mojoj neposrednoj blizini u kojoj možda i može ostvariti te prijetnje. Sve to je bilo i ostalo nevažno. Važno je samo dovesti sve u neki drugi kontekst kao i mnogo puta do sada. Namjere se svakako tiču nečega drugog i vrijeme će ih lako otkriti&#8221;, rekao je Kovačević.



Dodao je i da se namjerno izostavlja u svim medijima ili se proglašava nebitnim to što je, kako kaže, akcenat stavio na potrebu za pomirenjem i na strpljenju da se to pomirenje ostvari.



&#8221; … Na otvorenom srcu i želji da budemo braća, ali sa jasnom naznakom da ćemo i dalje biti spremni da branimo naše svetinje od onih koji su već jednom pokušali da ih otuđe&#8221;, rekao je Kovačević.



Milatović i Spajić osudili Kovačevićevu izjavu



<ul><li>Osuđujem neodgovoran i zabrinjavajući narativ predsjednika Opštine Nikšić, Marka Kovačevića &#8211; napisao je predsjednik Crne Gore Jakov Milatović na mreži „X“.</li></ul>



Apelovao je na javne funkcionere da svojim djelovanjem doprinesu jačanju tolerancije „u društvu i poštovanju međusobnih razlika“.



Predsjednik Vlade Milojko Spajić kazao je da su riječi predsjednika Opštine Nikšić Marka Kovačevića užasne i da za njih nema opravdanja.



&#8221; Najoštrije osuđujemo govor predsjednika Opštine Nikšić, koji smo mogli čuti na društvenim mrežama. Svi, a posebno mladi ljudi bi trebalo da budu okrenuti budućnosti i pomirenju. Pozivamo nadležne organe da utvrde sve činjenice i okolnosti&#8221;, naveo je Spajić.



Poručio je da se nada da će izvinjenje i objašnjenje ubrzo uslijediti.



&#8221; Ali u svakom slučaju, užasna izjava za koju nema opravdanja&#8221;, napisao je Spajić.



Fejzić: Predsjednik Opštine Nikšić završio sa Turcima, na redu su Crnogorci &#8221; Gradonačelnik Nikšića je završio sa Turcima (čitaj: Turci, Bošnjaci, Albanci…), a sada su na red došli Crnogorci&#8221;, reagovao je Rifat Fejzić, reis Islamske zajednice u Crnoj Gori.



Fejzić se obratio i Ambasadi Turske u Crnoj Gori.



&#8221; Dobro bi bilo da mu se idućeg Ramazana, na iftaru u organizaciji Ambasade, da riječ da nas tamo sve izvrijeđa i zaprijeti&#8221;, dodao je Fejzić.



Evropski pokret, CEMI i NVO 35 MM: Podsticaj za izbijanje međunacionalnih sukoba &#8221; Izražavamo bojazan da posljednji ispad nikšićkog gradonačelnika predstavlja dio osmišljene akcije političke destabilizacije Crne Gore i podsticaj za izbijanje međunacionalnih sukoba&#8221;, navodi se u zajedničkom saopštenju Evropskog pokreta u Crnoj Gori, Centra za monitoring i istraživanje (CEMI) i NVO 35 MM. Te NVO zatražile su hitnu reakciju tužilaštva i ostavku Kovačevića.



Ističe se da poziv, odnosno najavu da će se vlast znati obračunati sa Crnogorcima, ukoliko ne prihvate ono što od njih očekuju Kovačević i njegovi politički mentori najavljuje radikalizaciju djelovanja Kovačevićeve partije, sve u cilju izazivanja međunacionalnih i međuvjerskih tenzija u Crnoj Gori.



&#8221; Ovaj ispad predstavlja kontinuitet najava koje stižu iz partija nekadašnjeg DF-a, a koje najavljuju podsticanje sukoba, sve u namjeri da se spriječi ubrzano učlanjenje Crne Gore u EU. U isti kontekst stavljamo i najavu uvođenja tzv. dvojnog državljanstva, neustavne promjene Ustava, a u cilju uvođenja stotina hiljada Vučićevih botova u birački spisak Crne Gore, ne bi li na taj način proruske partije došle do parlamentarne većine&#8221;, navodi se u saopštenju.



Prema njihovim riječima, proruske partije pod snažnim pritiskom Vučića pokušavaju da pretvore izbore u Crnoj Gori nalik onima u Srbiji, a posebno u velikim gradovima gdje o pobjedi odlučuju botovi &#8211; birači iz susjednih zemalja koje Vučić uvozi po potrebi.



&#8221; Jasno je svima da bi ovakvi pokušaji prekrajanja biračkog tijela u Crnoj Gori doveli do teške destabilizacije, te pokretanja protesta. Pozivamo sve političke partije, nevladine organizacije i vjerske zajednice da osude govor mržnje, te pokušaje proruskih partija da političkom destabilizacijom zaustave brzo učlanjenje Crne Gore u EU. Potrebna je masovna reakcija građana Crne Gore da se kaže Ne progonu pripadnika drugih nacija i religija koji sprovodi jedan dio vlasti, a drugi ga toleriše. Potrebno je da spriječimo pokušaje zaustavljanja brzog učlanjenja Crne Gore u EU od proruskih i prosrpskih partija po nalogu Vučića&#8221;, poručuju tri NVO.



Traže hitno izvinjenje Kovačevića koje će pratiti njegova ostavka na mjestu predsjednika Opštine Nikšić. Pozvali su Državno tužilaštvo da hitno reaguje i pokrene postupak protiv Kovačevića i svakog ko na sličan način postupa.



&#8221; Tražimo od koalicionih partnera Kovačevića u Nikšiću da, ako ne podnese ostavku u roku od 48 sati, uskrate mu povjerenje&#8221;, dodaje se u saopštenju.



CGO: Tužilaštvo i Uprava policije da usmjere pažnju na Kovačevićev šovinizam, govor mržnje i fašizam &#8221; Umjesto što pokazuje efikasnost u postupanju po krivičnim prijavama Marka Kovačevića protiv civilnih aktivista, medija i opozicije, Tužilaštvo i Uprava policije bi, za promjenu, morali usmjeriti pažnju na šovinizam, govor mržnje i fašizam Marka Kovačevića, koji, ohrabren nepostupanjem institucija, nastavlja da opasno podiže ljestvicu&#8221;, poručio je Centar za građansko obrazovanje.



&#8221; CGO najoštrije osuđuje govor Kovačevića na Grahovcu. Za ovakve izjave najodgovorniji su nadležni organi koji ih tolerišu, ali i koalicioni partneri na lokalnom nivou koji nastavljaju da podržavaju vlast na čijem je čelu Kovačević&#8221;, navodi CGO.



Dodaju da očekuju jasnu reakciju nadležnih u procesuiranju ovog slučaja, kao i Kovačevićevih koalicionih partnera, ali i visokih državnih funcionera, posebno predsjednika Skupštine koji se u cilju očuvanja multietničkog i multinacionalnog sklada u Crnoj Gori moraju ograditi od takvih izjava i nedvosmisleno ih osuditi.

Dok Kovačević „sije“ govor mržnje, tužilaštvo tihuje

1c6e4d381fbbf56f3bfe034c690f5847

Ta ideologija je, podsjeća Papović, trijumfovala na Podgoričkoj skupštini 1918, što je kasnije dovelo i do rušenja tadašnjeg spomenika Mirku Petroviću.



&#8220;Tako da je i ova inicijativa u stvari samo nastavak te politike. Ovo je očekivano za onaj dio političkih partija koje funkcionišu kao nastavak Srbije u Crnoj Gori&nbsp;na bazi velikosrpske ideologije. Sada se međutim njihovoj inicijativi pridružio i Pokret Evropa sad, koji je formalno slovio kao politička partija drugačijih opredjeljenja. Prihvatanjem ove inicijative se, u stvari, pokazuje da su i oni dio tog velikosrpskog, odnosno bjelaškog ideološkog fronta u Crnoj Gori&#8221;, kaže Papović.



On ističe da spomenik u Podgorici nije posvećen samo vojvodi Mirku, već i svima koji su se borili za oslobođenja Crne Gore u ratovima od 1853. do 1878. godine.



&#8220;Uklanjanjem spomenika u stvari bi se poslala poruka protiv državotvorne ideologije i onih nastojanja koja su dovela do formiranja i međunarodnog priznanja crnogorske države u XIX vijeku.&nbsp;Kada se to ima u vidu, ovo je, ukupno gledano, i anticivilizacijski i anticrnogorski, odnosno antidržavni akt. Svi oni koji prihvate ovu inicijativu, u stvari jasno sebe stavljaju u taj politički spektar, kao anticrnogorske i antidržavne snage&#8221;, poručio je Papović.



On smatra da je ova inicijativa zapravo najgora vrsta obračuna sa sopstvenom istorijom.



&#8220;Ta vrsta obračuna služi u stvari samo kao maska za ono što je antidržavna ideologija. Rušiti spomenik najistaknutijim ličnostima i svima koji su se u četiri rata borili za oslobođenje i za stvaranje Crne Gore je rušilački akt prema državi koju su stvorili. To je u stvari rušilački akt prema Crnoj Gori. To se radi samo pod formom istorijskog događaja, a u stvari, jednako tako, to je i poruka za aktuelni momenat, odnosno za ono što se danas dešava u Crnoj Gori. Zato je ovo isključivo akt antidržavnih snaga protiv Crne Gore&#8221;, tvrdi Papović.



Prekić: Savremeni &#8221;oslobodioci&#8221; rade po uzoru na one iz 1918. godine&nbsp;



Pored Papovića, među istoričarima koji su se oglasili protiv inicijative o uklanjanju spomenika Mirku Petroviću je i Adnan Prekić. On je mreži X naveo da je rušenje spomenika vojvodi Mirku i bacanje ostataka u Moraču bila jedna od prvih akcija takozvanih oslobodilaca iz 1918. godine.



,,Isto sada žele da urade i ovi savremeni &#8216;oslobodioci&#8217;kojima su puna usta tradicionalne-petrovićevske Crne Gore&#8221;, piše Prekić.

Papović: Rušilački akt prema Crnoj Gori, PES pokazuje da je dio velikosrpskog ideološkog fronta

Od početka X vijeka Duklja je, prema zapisu cara Konstantina VII, bila napušten grad, tako da se ne može sa sigurnošću utvrditi đe je tada bilo sjedište Dukljanske episkopije. Postoje podaci da je ona početkom X vijeka uzdignuta u rang nadbiskupije i da je gotovo izvjesno to bila u drugoj polovini X vijeka u vrijeme vladavine Vladimira Dukljanskog, kada se spominje nadbiskup Ivan (Jovan). Nije pouzdano šta se desilo s Dukljanskom crkvom nakon što je car Samuilo potčinio Duklju oko 997. godine i šta se dešavalo nakon što je Duklja od 1018. godine bila u vazalnom položaju prema Vizantiji. Izvjesno je da je Dukljanska crkva izgubila status arhiepiskopije i da je potčinjena Dračkoj, Dubrovačkoj ili Splitskoj crkvi. Nakon što je Stefan Vojislav uspio da oko 1040. godine Duklju oslobodi od vizantijske vlasti i da je teritorijalno proširi dukljanski vladari su nastojali da crkvi vrate nadbiskupski rang. Nije pouzdano kada su u tome uspjeli.



Prema jednom mišljenju to je urađeno za vrijeme vladavine kralja Mihaila (Mihalje) u dogovoru sa Rimom, pa je papa Aleksandar II 1062. ili 1067. godine izdao bulu Petro, venerabili archiepiscopo Diocliensis et Antibarensis Ecclesiae (Petru, prečasnome arhiepiskopu Dukljanske i Barske Crkve). Tada su Dukljansko-barskoj crkvi podvrgnute biskupije u: Duklji, Baru, Kotoru, Baleču, Svaču, Skadru, Drivastu, Pilotu, Srbiji, Bosni i Travuniji sa svim latinskim, grčkim i slovenskim manastirima. Istoričari se spore oko toga da li je ova povelja vjerodostojana ili je krivotvorena u XII ili XIII vijeku tokom borbe Dukljansko- barske i Dubrovačke crkve za rang nadbiskupije i za jurisdikciju. No, nesporno je da je sjedište Dukljanske crkve u prvoj polovini XI vijeka premješteno u Bar i da je dobila dvojni naziv – dukljanski po državi, a barski po sjedištu. Postoji mogućnost da su dukljanski vladari i episkopi, pozivajući se na istoriju, samoproglasili nadbiskupiju i da su se potom obratili papi da prizna taj čin.



Nema sumnje u vjerodostojnost bule pape Klimenta III iz 1089. godine u kojoj on, na molbu kralja Bodina, dodjeljuje palij (krstolika bijela traka – simbol nadbiskupskog zvanja) Petro Diocliensis sedis archiepiscopo (Petru, arhiepiskopu Dukljanske stolice). Papa navodi da palij dodjeljuje onim načinom kako su ga nosili Petrovi prethodnici, što je dokaz da je Dukljansko-barska nadbiskupija postojala i ranije. Papa je Petru dodijelio i pravo da se ispred njega nosi krst per omnem regnum Diocliae (kroz cijelo Dukljansko kraljevstvo), što ukazuje i na državni krakter Dukljanske crkve. Dijeceze ove crkve su bile u: Duklji, Baru, Kotoru, Ulcinju, Svaču, Skadru, Drivastu, Pilotu, Srbiji, Bosni i Travuniji. Crkve u Srbiji i Bosni su potčinjene Dukljanskoj crkvi, jer ih je kralj Bodin zauzeo i pretvorio u vazalne oblasti oko 1083. godine. Prema kontroverznoj buli pape Kaliksta II iz 1124. godine Dukljanskoj crkvi je pripadala i episkopija u Budvi.



Iako je Dukljansko-barska nadbiskupija formirana pod papinim okriljem i to ubrzo nakon raskola između Carigrada i Rima 1054. godine, što znači da se priklonila katoličkom obredu, to ne bi trebalo tumačiti u kontekstu savremene podjele između katoličanstva i pravoslavlja. Raskol iz 1054. godine nije odmah izazvao oštru podjelu i više je bio politički nego dogmatski. Tek će Četvrti krstaški rat, krstaško osvajanje Carigrada i formiranje Latinskog carstva 1204. godine učiniti da ovaj raskol postane gotovo nepovratan. Zato je Dukljanska crkva imala uglavnom jedinstveni hrišćanski karakter. Akti iz XI vijeka svjedoče da je u gradu Duklji bilo sjedište jedne od episkopija. Iako je napuštena početkom X vijeka, Duklja je imala ogromnu simboličku vrijednost. Bila je najugledniji grad, episkopsko središte sa starim bazilikama i dala je naziv državi i crkvi. Zato nije nemoguća tvrdnja iz Ljetopisa popa Dukljanina da je u crkvi sv. Marije (po pretpostavci krstolika crkva C) vršen obred krunisanja svih dukljanskih vladara. Krunisanjem u napuštenom, ali najstarijem i najuglednijem gradu i drevnom episkopskom središtu vladar je dobijao istorijski legitimitet, što je bilo značajno u ravni srednjevjekovne simbolike. Pop Dukljanin je u 9. poglavlju Ljetopisa opisao legendarni sabor in planitie Dalmae (u polju Dalme) koji je navodno održao kralj Svetopelek sa izaslanicima vizantijskog cara, papskim vikarom, kardinalima i episkopima.



Tada je izvršena organizacija crkve i države. Većina istraživača je smatrala da je Dalmae u stvari antički Delminium, odnosno Duvno u današnjoj BiH. Njemački istoričar i slavista Ludvig Štajndorf smatra da se sabor na planitie Dalmae održao zapravo u gradu Duklji, a ne na Duvanjskom polju. Prema tezi Štajndorfa, pop Dukljanin je preradio vijesti o poslanstvu pape Grgura VII kralju Mihailu (Mihalji) 1078. godine i o potvrđivanju Dukljansko-barske nadbiskupije 1089. godine i prenio ih je u treću četvrtinu IX vijeka, kada je navodno vladao legendarni Svetopelek, kako bi te odluke imale veći istorijski legitimitet. Bez obzira na motive popa Dukljanina, ovo bi mogao biti dokaz da su se u gradu Duklji i na okolnoj ravnici u periodu IX-XII vijeka održavali sabori na kojima je odlučivano o najvažnijim državnim i crkvenim pitanjima.



Dukljanska država i crkva su bile tijesno povezane o čemu svjedoči nastojanje Grgura, posljednjeg barskog nadbiskupa iz perioda postojanja Dukljanske države, da se izbori za nabiskupski rang i da odbrani Duklju od napada raškog Velikog župana Stefana Nemanje. Nemanja je između 1180. i 1186. godine vodio rat protiv Duklje i na kraju je osvojio uz razaranje gradova. Nadbiskup Grgur je s posljednjim članovima dinastije Vojislavljevića i dukljanskom vlastelom napustio Duklju (Bar) i otišao je u Dubrovnik 1189. Time je nakon više od 3 vijeka nestala Dukljanska država. Dukljansko-barska nadbiskupija je preživjela, ali je nakon ovoga bila isključivo vjerska institucija. Zato je iz njenog naziva nestalo državno dukljansko ime. Raški osvajači su od 1219. godine u Duklji počeli da šire crkvenu organizaciju njihove nekanonski formirane Žičke arhiepiskopije koja će prerasti u Pećku patrijaršiju, potom Beogradsku mitropoliju i od 1922. godine u Srpsku pravoslavnu crkvu. Toj crkvi je predsjednik Vlade Crne Gore Dritan Abazović tzv. Temeljnim ugovorom 2022. godine priznao kontinuitet u Crnoj Gori od apostolskih vremena. Tako je pokušao da, bez elementarnog znanja o ovoj materiji (o drugim motivima da ne govorimo), SPC prepusti nasljeđe drevne Dukljanske države i crkve koje nema ništa zajedničko sa SPC. SPC je prema ovom nasljeđu imala različite pristupe. Prvo je pokušala da ga izbriše, potom da ga ozloglasi i na kraju da ga prisvoji i kolonizuje. Zato je uvela počasnu titulu „vikarni episkop dioklijski“.



Ne može da podnese crnogorski naziv dukljanski, pa je usvojila grčko-latinski naziv dioklijski. Na osnovu toga predstavnici SPC obavljaju obrede na ostacima dukljanskih bazilika i na njima nagovještavaju izgradnju hramova vjerovatno u raškom stilu. Tome saslužuje većina sudija Ustavnog suda Crne Gore koji su odbili inicijativu da se razmotri ustavnost tzv. Temeljnog ugovora. Na istorijske greške iz preambule ugovora nijesu htjeli ni da se osvrnu. Da je većina u Ustavnom sudu htjela da o ovome donese činjenično utemeljenu odluku, mogla je da, u skladu sa članom 45 Zakona o Ustavnom sudu i članovima 70-79 Poslovnika o radu Ustavnog suda, organizuje javnu raspravu na kojoj bi se saopštila stručna mišljenja o svim djelovima ovog ugovora.



Bez obzira na ove poteze, ni jedan neznaveni političar, strana crkva ili pristrasni sudija ne mogu izbrisati, promijeniti ili poniziti istoriju drevne Duklje, Dukljanske države i crkve koje su u viševjekovnoj istorijskoj simbiozi formirale temelje crnogorske državnosti, religije, kulture i identiteta. Dokleatsko (dukljansko) stanovništvo je dalo ime gradu, grad je dao ime crkvi, crkva je dala ime oblasti, a oblast je dala ime državi. Tako je u ilirsko-rimsko-vizantijsko- slovenskoj civilizacijskoj sintezi koja je trajala skoro 1200 godina nastala Duklja i njen državno-religijski identitet. Crna Gora je njen izdanak. Doći će vrijeme kada će se suštinska pitanja Crne Gore, kao i u svakoj uređenoj državi, riješiti u skladu sa svojim drevnim i vječnim istorijskim tokovima.