Sagovornica portala Standard direktorica Instituta za onkologiju dr Sanja Lekić je naglasila da se ova bolest može spriječiti, te da je rak grlića materice izliječiva bolest ukoliko se otkrije u ranom stadijumu. Stoga nema opravdanja za visoku incidencu i stopu mortaliteta od ove boelsti, koja je posebno izražena u manje razvijenim regionima svijeta kojima i mi pripadamo.
“Dva najčešća podtipa karcinoma grlića materice su planocelularni karcinom i adenokarcinom. Karcinom grlića materice razvija se kroz niz promjena epitela koje se nazivaju cervikalnim
intraepitelnim neoplazijama (CIN). Cervikalne intraepitelne neoplazije srednjeg i teškog stepena (CIN 2 i CIN 3) prethode većini invazivnih formi planocelularnog karcinoma. Adenokarcinomu grlića materice prethodi Adenokarcinom in situ (AIS) koji se smatra prekursorom invazivne bolesti. Tačna učestalost Adenokarcinoma in situ (AIS) nije poznata, ali se zna da je značajno manja nego što je učestalost CIN”, objašnjava dr Lekić.
Otkriva da je infekcija Humanim papilloma virusom (HPV) najvažniji faktor rizika i neophodan uslov za
nastanak raka grlića materice.
“Djelovi ovog virusa nađeni su u više od 99% slučajeva raka grlića materice. HPV virus je toliko rasprostranjen da je većina odraslih (oko 70%) nekada u svom životu imala HPV infekciju. Primarna infekcija HPV virusom obično ne daje nikakve simptome”, kaže dr Lekić.
Infekcija različitim tipovima HPV ne nosi isti rizik za nastanak maligne transformacije već postoje definisani podtipovi visokog onkogenog potencijala.
Direktorica Instituta kaže da je poznato 14 tipova HPV virusa koji se prenose polnim putem i koji mogu da izazovu rak grlića materice, anusa, vulve, vagine, penisa ili grla.
“Svaki od ovih tipova HPV-a se lako prenosi sa čovjeka na čovjeka. U većini slučajeva infekcija ovim tipovima ne izaziva nikakve simptome, tako da osoba ne zna da je inficirana. Infekcija obično traje 1-2 godine i najčešće prolazi sama od sebe. Međutim, najmanje 1 od 10 takvih infekcija postaje hronična i može se razviti u prekancerozne lezije (promjene koje prethode raku). Ako se ove lezije ne otkriju i ne uklone na vrijeme, mogu se razviti u invazivnu formu raka koja može da ugrozi život”, precizira dr Lekić.
Ona dodaje da dug latentni period između inicijalne izloženosti HPV-u i razvoja raka grlića materice, kao i činjenica da samo mali broj žena izloženih HPV infekciji zaista i dobije kancer, ukazuje da,
iako neophodna, HPV infekcija nije dovoljna za nastanak raka grlića materice.
“Da bi HPV infekcija dovela do nastanka raka grlića materice, ona mora perzistirati, uz postojanje
i drugi faktori od kojih su najvažniji: pušenje, fizička neaktivnost i nezdrava ishrana , imunosupresija (HIV pozitivnost, drugi različiti razlozi primjene imunosupresivne terapije-autoimune bolesti, transplantirane pacijentkinje), te dugostrajna upotreba oralnih kontraceptivnih sredstava”, kaže dr Lekić.
BOLEST SE RAZVIJA U DUGOM PERIODU
U pozitivnije strane ove bolesti, ako se to tako može reći, je to što se ona razvija u dugom vremenskom periodu, najčešće pet godina ili više od prvih premalignih promjena na ćelijama grlića materice do karcinoma.
“Tokom tog vremena, ni premaligne promjene, ni početni karcinom ne daju nikakve simptome. Zbog toga je jedini način da se ova bolest otkrije u ranoj fazi razvoja redovni ginekološki pregled i uzimanje brisa grilća materice za citološki pregled (Papanikolau test). To omogućava ginekologu da otkrije promjene na vrjeme, u ranom stadijumu, prije nego što rak postane invazivan i počne da se širi”, upozorava dr Lekić.
Ona preporučuje da redovne ginekološke preglede treba započeti u prve tri godine poslije početka seksualne aktivnosti, a najkasnije u starosti od 21 godine.
Kada se rak grlića materice proširi, obično daje sledeće simptome:
• Krvavljenje posle polnog odnosa
• Uporan sukrvičav vaginalni sekret
• Bol u maloj karlici
Vaginalno krvavljenje je najčešći simptom koji se pojavljuje u pacijentkinja sa uznapredovalim invazivnim karcinomom grlića. Najčešće je to postkoitalno krvavljenje ( poslije seksualnog odnosa), ali se može pojaviti i kao iregularno intermenstrualno ( između redovnih menstrualnih ciklusa) ili postmenopauzno krvavljenje (krvarenje kod žena koje nemaju menstrulne cikluse uslijed ulaska u menopauzu).
Od simptoma može biti prisutna izrazito pojačana vaginalna sekrecija neprijatnog mirisa. Krvavljenja iz tumorskih krvnih sudova mogu nekada biti tako jaka i iznenadna da dovode do gubitka velike količine krvi sto zahtijeva hitnu hospitalizaciju i transfuziju krvi.
STRATEGIJA ZA SPREČAVANJE RAKA
Sagovornica Standarda kaže da je najbolja strategija za sprečavanje raka grlića materice vakcinacija protiv HPV –a u kombinaciji sa redovnim ginekološkim pregledima.
Prema podacima Instituta za javno zdravlje, skrining program za karcinom grlića materice započeo je u julu 2016. godine u Podgorica. Ciljnu grupu činile su žene, registrovane kod izabranih ginekologa u dobnoj skupini od 30 do 34 godine. Od 1. februara 2018. godine skrining se sprovodi na nacionalnom nivou, a od 1. februara 2019. godine ciljnu grupu čine žene koje su izvršile odabir i registraciju kod izabranog ginekologa i koje imaju između 30 i 42 godine starosti.
“Ukoliko se do sada nisu registrovale, žene ove dobne skupine imaju mogućnost da se samoinicijativno uključe u program javljajući se timu izabranog ginekologa”, poručuje dr Lekić.
U septembru 2022. g je počela vakcinacije protiv HPV-a za djevojčice starosti devet godina.
“Vakcinacija, uz kasnije redovne ginekološke preglede, može značajno smanjiti incidencu ove bolesti, i dovesti nas u rang sa dobro razvijenim zemljama Evrope koje decenijama unazad uspiješno sprovode proces vakcinacije protiv HPV-a i skrining program na karcinom grlića matrice.
Seksualno prenosivi tipovi HPV-a se prenose intimnim kontaktom i toliko je resprostranjena da skoro i ne postoji siguran način da se izbjegnu HPV infekcije koje mogu izazvati rak grlića materice i druge vrste raka. Čak i ako osoba ima samo jednog partnera, ta osoba bi već mogla biti inficirana, a da to ne zna, jer ova virusna infekcija najčešće nema simptome. Upotreba kondoma i drugih kontraceptivnih metoda na principu barijere može smanjiti rizik od prenošenja HPV-a. Međutim, ove metode su samo djelimično uspješne, jer možda ne pokrivaju sve oblasti inficirane kože. Zato je najbolja strategija vakcinacija prije nego što osoba postane seksualno aktivna, u kombinaciji sa periodičnim ginekološkim pregledima”, ponavlja i upozorava dr Lekić.
VAKCINACIJA
Rizik za dobijanje infekcije HPV-om povećava ranim stupanjem u seksualne odnose, čestom promjenom partnera i nekorišćenjem zaštite.
“Vakcinacija protiv HPV-a neće zaštititi devojčice od svih tipova HPV-a, ali u zavisnosti od vrste HPV vakcine, zaštitiće ih od tipova koji izazivaju raka grlića materice u 71-90% slučajeva i od genitalnih bradavica u 70-90% slučajeva.
Vakcina koja se koristiti u Crnoj Gori – HPV9 (Gardasil9) je vakcina koja pruža najširu zaštitu od do sada dostupnih vakcina. Neke zemlje preporučuju i imunizaciju dječaka i mladića. HPV infekcija može izazvati nekoliko vrsta raka i genitalnih bradavica kod muškaraca, a i muškarci i žene će se vjerovatno inficirati HPV-om ubrzo nakon što postanu seksualno aktivni te vakcinacija i dječaka može smanjiti mogućnost prenosa virusa”, objašnjava dr Lekić.
Ona kaže da postoje projekcije koje pokazuju da bi efikasna vakcinacija mogla da dovede do globalne eliminacije raka grlića materice i drugih bolesti povezanih sa HPV-om do 2050 godine.
Preporučeno
“U eri porasta incidence malignih bolesti i ne baš dobrih prognoza po pitanju učestalosti pojedinh maligniteta imamo šansu da pojedine teške maligne bolesti, poput karcinoma grlića materice u nekom trenutku iskorijenimo i tu šansu ne smijemo da prepustimo slučaju. Sve društvene sfere, zajedno sa medicinarima, moraju uraditi sve da prave informacije pravovremeno budu dostupne i da se iskoristi potencijal vakcinacije protiv HPV, potencijal skrinig programa te da u budućnosti i mi sa ponosom istaknemo parolu SZO koja kaže da u eri dostupnih vakcina, eri preventivnih pregleda i skrinig prigrama za karcinom grlića materice ni jedna žena ne bi trebala umrijeti od ove bolesti”, zaključuje direkoptrica Instituta za onkologiju dr Sanja Lekić.
Video