Iz STEGE podsjećaju da je DRI je izrazila negativno mišljenje o reviziji pravilnosti, ukazujući na materijalno značajne neusklađenosti poslovanja sa zakonima i podzakonskim aktima koji regulišu budžetski sistem.
Kako su pojasnili, cilj ovog dokumenta je da se u formatu stručnog nalaza, sažeto i jasno predstavi sistemske propuste i prioritetne korekcije, uz fokus na dosljednu primjenu Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti kao temelja fiskalne discipline i transparentnosti.“Crnogorske javne finansije se vode bez dosljedne primjene pravila, provjera i jasne evidencije. Glavna knjiga Trezora nije potpuno usklađena s propisima, podaci o imovini, obavezama i donacijama nijesu potpuni, a konsolidovani izvještaji kasne ili nijesu tačni. Prihodi se često uplaćuju na jedan račun bez preciznog razvrstavanja, što otežava praćenje porijekla novca i njegove namjene”, navodi se između ostalog u analizi.
Njihovo saopštenje prenosimo integralno
“U izvršenju budžeta prisutna je nedisciplina: obaveze se preuzimaju iznad odobrenih sredstava, dospjele obaveze ne izmiruju se prioritetno, a dio angažovanja kadra i isplata ne prati propisane procedure. Dodatno, krajem godine pribjegava se računovodstvenim rješenjima koja “ulepšavaju” sliku potrošnje, dok se sredstva rezerve koriste za redovne aktivnosti umjesto za nepredviđene slučajeve. Upravljanje državnom imovinom je nedovoljno uređeno: dokumentacija je nekompletna, popisi nijesu dosljedni, a kapitalni projekti ponekad ulaze bez ispunjenih kriterijuma.
Posebno zabrinjava činjenica da revizijom nije bilo moguće utvrditi obim potrošnje sredstava donacije Evropske komisije, što ukazuje na nepoštovanje novca poreskih obveznica Evropske unije.
Rješenje je povratak elementarnoj fiskalnoj disciplini: jasno propisane i primijenjene trezorske procedure, redovna i tačna konsolidacija, potpune poreske i imovinske evidencije, te dosljedno poštovanje zakona bez izuzetaka. Tek uz takav okvir budžet može postati vjerodostojan instrument javne politike, a građani dobiti jasnu i tačnu sliku kako se troši njihov novac.
Detaljna analiza
1. Nedopustivi propusti u upravljanju Državnim trezorom i finansijskom izvještavanju
1.1. Neusklađenost i nepotpunost Glavne knjige Trezora
Ministarstvo finansija ne vodi Glavnu knjigu Trezora u potpunosti u skladu s Pravilnikom o jedinstvenoj klasifikaciji računa. Posljedica su nepotpune i neadekvatne evidencije nefinansijske imovine (klasa 0), finansijske imovine (klasa 1), obaveza (klasa 2) i stanja/prometa donatorskih sredstava, što onemogućava puno usaglašavanje i potvrdu prikazanih iznosa s budžetskim računima.
1.2. Izražen nedostatak internih kontrola i procedura
U Ministarstvu finansija nijesu formalizovane procedure s pisanim operativnim uputstvima za ključne procese Trezora (vođenje Glavne knjige i upravljanje računovodstvenim sistemom državnih primitaka). Ovakav operativni vakuum povećava rizik nedosljednosti i grešaka.
1.3. Ozbiljne neregularnosti u evidentiranju i naplati javnih prihoda
• Prihodi se naplaćuju direktnim uplatama na Glavni račun Državnog trezora, suprotno Naredbi o načinu uplate javnih prihoda; više različitih vrsta prihoda teče preko jednog transakcionog računa, što remeti ekonomsku klasifikaciju.
• Za 2.377.491,24 €, iskazano kao „Ostali prihodi” po izvodima Glavnog računa, ne postoji prateća dokumentacija o osnovu priliva – onemogućena je verifikacija transakcija.
1.4. Neprihvatljivi propusti u konsolidaciji i tačnosti finansijskih izvještaja
• Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija potcijenilo je obaveze jer konsolidovani izvještaji ne uključuju obaveze javnih obrazovnih ustanova, suprotno pravilima o konsolidaciji.
• Račun Agencije za investicije za razvoj manje razvijenih opština nije blagovremeno konsolidovan; transakcije su naknadno unesene zbirno, a 300.110,00 € je zadržano na računu Agencije bez prikaza početnog i krajnjeg stanja u Glavnoj knjizi.
1.5. Kašnjenje i neusaglašenost poreskih evidencija
• Poreska uprava nije dostavila Završni poreski račun za 2024. Ministarstvu finansija do 31. marta, kako zakon nalaže.
• Knjigovodstveno stanje poreskog duga je nepouzdano zbog: vanbilansnog vođenja reprograma, nesređene evidencije duga državnih organa, neproknjiženih ukinutih rješenja o reprogramu i nerealizovanih preusmjerenja sredstava.
1.6. Sistemska pogrešna klasifikacija rashoda
• MPŠV (projekat „MIDAS 2“) je nabavku IT opreme, servera i sl. u iznosu 1.349.522,04 € evidentiralo kao konsultantske usluge, umjesto kao kapitalne izdatke.
• Ministarstvo saobraćaja i Ministarstvo pravde prenijeli su krajem godine 16.048.815,48 € na depozitne račune kod banaka, ali pogrešno klasifikovali kao rashode tekuće budžetske rezerve, umjesto kao depozite.
1.7. Nedopustivi propusti u obimu i namjeni trošenja sredstva Evropske unije
• ne postoji ime programa ili aktivnosti koje bi dovelo u vezu izvor sredstava Evropske komisije sa namjenom odnosno potrošnjom budžetskih sredstava
• Revizijom nije bilo moguće utvrditi obim potrošnje sredstava donacije Evropske komisije, niti namjenu trošenja sredstava
2. Značajne nepravilnosti u izvršenju budžeta
2.1. Preuzimanje i neizmirenje obaveza suprotno zakonu
• Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove i Uprava za nekretnine ugovarale su obaveze iznad odobrenih sredstava (kršenje člana 40 Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti).
• Sudski savjet nije prioritetno izmirivao dospjele obaveze (kršenje člana 48 stav 3).
• 13 od 22 revidirane potrošačke jedinice (uključujući Ministarstvo finansija, Ministarstvo odbrane, Upravu za državnu imovinu) nijesu usaglašavale obaveze s dobavljačima, iako je to obavezno po Uputstvu o radu Trezora.
• MPI i Ministarstvo kulture i medija nijesu prikazali sve dospjele a neplaćene obaveze na kraju godine.
2.2. Višestruke nepravilnosti u isplati zarada, doprinosa i angažovanju lica
Uočava se obrazac neplaćanja obaveznih doprinosa zbog nezapošljavanja lica s invaliditetom; V.D. imenovanja preko dva mandata (suprotno Zakonu o državnim službenicima i namještenicima); zaključivanje ugovora o djelu za poslove koji su već sistematizovani.
2.3. Neregularnosti u isplati subvencija i transfera
• MPŠV (Laboratorija za mljekarstvo) vrši isplate bez ugovora i bez definisane namjene troškova.
• Vlada i Uprava za željeznice: ugovor o prevozu putnika sa retroaktivnim dejstvom.
• ZZZCG (subvencije za lica s invaliditetom): isplate unaprijed za više mjeseci, nedovoljno praćenje realizacije.
• Ministarstvo pravde → finansiranje srednjih vjerskih škola: bez metodologije obračuna i ugovorne kontrole namjenskog trošenja.
2.4. Sistemska zloupotreba sredstava budžetske rezerve
Sredstva rezerve koriste se mimo zakonske namjene: za redovne djelatnosti iznad limita 10% budžeta jedinice, bez adekvatne dokumentacije, za planirane obaveze (ne za nepredviđene, suprotno članu 43 Zakona). Posebno je problematično krajem godine prebacivanje na depozitne račune uz prikaz kao rashoda tekuće godine, iako sredstva ostaju neutrošena.
3. Neadekvatno upravljanje javnom imovinom i nabavkama
3.1. Evidencija i popis državne imovine
• Uprava za državnu imovinu ne posjeduje kompletnu ugovornu dokumentaciju o zakupu i prodaji, niti vodi punu evidenciju pokretne i nepokretne imovine.
• Izvještaji o popisu imovine (na primjer Ministarstvo saobraćaja, Uprava za državnu imovinu) ne sadrže obavezne elemente propisane Uredbom; starješine ne donose odluke o usvajanju popisa.
• Uprava ne dostavlja akte o ustupanju imovine na korišćenje drugim organima, pa korisnici ne vode vanbilansnu evidenciju.
• Jedinstveni softver za evidenciju nepokretnosti je nefunkcionalan; procjena vrijednosti cjelokupne državne imovine nije izvršena.
3.2. Propusti u kapitalnom budžetu
• Savjet za javne investicije kandiduje projekte koji ne ispunjavaju osnovne uslove iz Odluke o izradi kapitalnog budžeta, što ugrožava realizaciju.
• Sredstva se preusmjeravaju na svrhe koji nijesu kapitalne (npr. Prijestonica Cetinje – finansiranje zabavnog programa).
• 24.601.425,14 € za eksproprijaciju autoputa evidentirano je kao rashod, iako je iznos prenesen na depozit i ostao neutrošen.
3.3. Zakupi i javni dug – neregularnosti upravljanja istim
• Zakup prostora za političke subjekte: nema kriterijuma ni limita; zakupnine variraju od 294 € do 17.647 eura mjesečno, što ukazuje na visoki rizik neracionalnog trošenja javnih sredstava.
• Evidencija javnog duga: Ministarstvo finansija nema precizne procedure za evidentiranje i izvještavanje; usljed toga opštine izvještavaju neujednačeno, što narušava tačnost zbirnih podataka o javnom dugu.
Zaključni nalaz i mišljenje STEGE
Nalazi DRI potvrđuju duboke, međusobno povezane, sistemske slabosti koje potkopavaju integritet budžetskog sistema:
1. Neintegritet Državnog trezora dovodi do netačnih i nepotpunih izvještaja;
2. Nedisciplina u izvršenju budžeta (obaveze bez pokrića, zloupotreba rezerve) podriva fiskalnu stabilnost države;
3. Neefikasno upravljanje imovinom i kapitalnim projektima umanjuje vrijednost državnih resursa i usporava razvoj.
Imajući u vidu gore navedeno, predlažemo:
• U roku od 90 dana: formalizovati i implementirati pisane procedure Trezora (Glavna knjiga, konsolidacija, klasifikacija, donatorska sredstva) uz četvorooko kontrolu i mjesečna usaglašavanja.
• Zatvoriti „jedan račun – više prihoda” praksu; obavezno razgraničiti sve vrste javnih prihoda po ekonomskoj klasifikaciji; retroaktivno dokumentovati 2.377.491,24 eura „ostalih prihoda”.
• Ispraviti pogrešne klasifikacije rashoda (MIDAS 2, depoziti vs. rashodi rezerve) i izvršiti storno gdje je primjenjivo (uključujući eksproprijacija autoputa 24.601.425,14 eura).
• Obavezati Poresku upravu na dostavu Završnog poreskog računa u roku (31. mart) i sanirati evidenciju reprograma i ukinutih rješenja.
• Uspostaviti jedinstveni, funkcionalni registar imovine sa godišnjom procjenom vrijednosti i potpunim popisom; urediti akte o ustupanju i vanbilansnu evidenciju.
• Uvesti kriterijume i limite za zakup prostora političkih subjekata; standardizovati izvještavanje o javnom dugu na nivou opština.
Preporučeno
Dosljedno i striktno sprovođenje preporuka DRI, uz bezuslovnu primjenu Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, predstavlja neodložan uslov za povratak fiskalne discipline, transparentnosti i odgovornog upravljanja javnim sredstvima, preduslovom za usklađivanje sa najboljim evropskim praksama i zaštitu javnog interesa”.
Video