U Analizi Ekonomskog fakulteta navodi se da su prosječne neto zarade u Crnoj Gori uvećane za 54,53% u periodu januar 2021- januar 2024, a bruto zarade za 29,46%. U odnosu na 2021. godinu, produktivnost rada je 2023. godine smanjena na nivou države za 3,35%. To znači da rast zarada nije bio posljedica rasta produktivnosti.
„Uporedna analiza nominalnih stopa rasta BDP-a, produktivnosti rada, rasta bruto zarada, indeksa potrošačkih cijena i cijena uvoznih proizvoda u 2023. u odnosu na 2021. godinu, pokazuje da su zarade u sektoru trgovine rasle značajno intenzivnije od rasta produktivnosti rada – 30,3% i 4%, respektivno, što je, uz visoki rast cijena uvoznih proizvoda u kategoriji hrane i pića od 25,28%, generisalo rast cijena prehrambenih proizvoda od 31,17% Kad zarade rastu brže od produktivnosti, neminovnost je rast cijena, koji je u ovom periodu evidentan ne samo za proizvode prehrane i bezalkoholnih pića, već i ukupno“, navodi se u ovoj studiji.Sadržaj analize i reakcija predsjednika Vlade
Analizu cijena i poslovanja trgovinskih preduzeća u Crnoj Gori – sektor prehrambenih proizvoda i bezalkoholnih pića izradilo je po narudžbi Privredne komore Crne Gore pet profesora Ekonomskog fakulteta Univerziteta Crne Gore: Maja Baćović, Mijat Jocović, Jovan Đurašković, Tamara Backović i Nikola Martinović.
Studija na 72 stranice sadrži opis makroekonomskog ambijenta Crne Gore, te ključne analize poslovanja sektora trgovine. Analizirani su proizvodnja i zaposlenosti te njihov uticaj na inflaciju, te rashodi, a posebno kretanje zarada. Analizirane su i cijene na tržištima država regiona kao i intervenističke mjere u drugim državama.
Predsjednik Vlade Milojko Spajić je analizu nazvao sramotnom.
„Sramotna analiza. I ja ću da popričam s tim ljudima koji su napravili tu analizu baš da vidimo koji su faktori koji su napravili tu inflaciju“, kazao je Premijer 20. februara na jednoj konferenciji Unije poslodavaca na temu poslovnog ambijenta.
Dan kasnije predsjednik Vlade je objavio da „poziva Ekonomski fakultet“ na „stručnu raspravu povodom analize čiji je zaključak da je je program Evropa Sad 1 uticao na rast cijena“.
Rast zarada proizvodi inflaciju i više cijene
U Analizi je utvrđeno da je rast zarada u sektoru trgovine brže od rasta produktivnosti rada doveo do visokog rasta cijena uvozne hrane i pića i prehrambenih proizvoda uopšte.
„Kad zarade rastu brže od produktivnosti, neminovnost je rast cijena, koji je u ovom periodu evidentan ne samo za proizvode prehrane i bezalkoholnih pića, već i ukupno“, navodi se u Analizi.
Profesori Ekonomskog fakulteta dalje navode da ke „lična potrošnja domaćinstava uvećana je sa 71,3% BDP-a (2019.) na 74,6% BDP-a (2022.)“ te da je „rast lične potrošnje domaćinstava generisao i rast tražnje, koja je, posledično, djelimično uticala i na rast cijena u ovom periodu“.
Visoki promet podiže stopu zaposlenosti i BDP
Sektor trgovine je, navodi se, aktivnost sa najvećim pojedinačnim učešćem u bruto dodanoj vrijednosti (BDV) u Crnoj Gori (14,4% 2022. godine). Stopa realnog rasta BDV-a u sektoru trgovine (6,5% prosječno u periodu 2007-2022.), prosječno je veća od stope rasta ukupne BDV u Crnoj Gori (2,57% u istom periodu). S obzirom na visoko učešće sektora trgovine u BDV-u Crne Gore, promjena vrijednosti BDV-a koja se stvara u ovom sektoru direktno značajno utiče na BDP Crne Gore i njegovu stopu rasta.
Analiza sprovedena na podacima o BDP- u za 2022. godinu pokazala je da bi smanjenje BDV- a u sektoru trgovine za 20% 5 samo po osnovu direktnih efekata uticalo na smanjenje stope realnog rasta BDP-a za 1,9%. Drugim riječima, u Analizi je dokazano da visok promet kakvim svjedočimo u Crnoj Gori, sa ovako visokim cijenama direktno generiše prikazani rast BDP-a, što je podatak kojim svaka vlast voli da se hvali.
U Analizi je takođe dokazano da sektor trgovine, kao najveći poslodavac u Crnoj Gori sa 36% zaposlenih u tom sektoru, rastom broja zaposlenih snažno utiče na stopu nezaposlenosti, drugi podataka kojim svaka vlast voli da se hvali.
„Broj zaposlenih u sektoru trgovine u periodu 2007-2022. godina porastao je za 40,4%, dok je ukupan broj zaposlenih u Crnoj Gori porastao za 38,2%. Imajući u vidu da je broj zaposlenih u javnom sektoru u ovom periodu rastao, to dalje znači da je sektor trgovine generator rasta zaposlenosti u privatnom sektoru u Crnoj Gori, sektoru koji je generator ekonomskog rasta i rasta dohotka. Ukoliko bi se broj zaposlenih u sektoru trgovine smanjio za 10%, ukupna stopa nezaposlenosti bi porasla sa 11,8% na 13,47% (podaci za treći kvartal 2023. godine)“, navodi se u Analizi.
Marže se smanjuju, ne utiču na rast cijena
Strukturalna biznis statistika sektora trgovine je pokazala da najveće učešće u troškovima poslovanja čine troškovi zarada i naknada po osnovu zarada (38,2% prosječno u periodu 2021-22) i troškovi materijala (33,76% prosječno u periodu 2021-22), dok bruto investicije (nove investicije + amortizacija) čine prosječno 7,3% ukupnih rashoda. Takođe je pokazano da je učešće troškova zarada uvećano sa prosjeka 30% od 2008. do 2022. na 38,2% 2021-2022. U istom periodu poraslo je učešće troškova materijala sa 20,6% na 33,7%. Prosječne bruto investicije su smanjene u istom periodu, sa 16,8% na 7,3%, ali i bruto profit sa 37,1% na 20,7%.
S druge strane Analiza je pokazala da su marže u Crnoj Gori manje nego u većini država regiona i Evrope, i dalje se smanjuju, te one ne doprinose rastu cijena.
„Dostupni internet izvori ukazuju da su trgovačke marže u regionu 2023. godine bile najniže u Bosni i Hercegovini – 15%, dok su u Srbiji 24-26%, Hrvatskoj iznad 30%, a u Njemačkoj čak 37%.12 Studija Narodne banke Srbije pokazala je da su trgovinske marže jedne grupe maloprodajnih lanaca u Srbiji iznosile 26,8% u 2022. godini, i da su nominalno veće 2022. godine u odnosu na 2019. godinu za 36,6 odsto. Prosječna neponderisana stopa bruto marže za trgovinska preduzeća u Crnoj Gori (uzorak analiziran u ovoj studiji) u 2023. godini iznosila je 17,9%, što je čini nižom u odnosu na sve zemlje iz regiona izuzev BiH“, navodi se u Analizi.
Vladine mjere neke trgovce tjeraju u stečaj
U Analizi Ekonomskog fakulteta posebno su razmatrane intervencionističke mjere Vlade Crne Gore i poređene s mjerama u susjednim državama.
„Ako vlada interveniše na tržištu, i odredi niže cijene, prihodi (moguće) neće dostići troškove. Trgovci i proizvođači će tada povući robu da tržišta, osim ukoliko skladištenje robe značajno umanjuje njenu vrijednost, u nadi da će se prilike promijeniti, i da će odluka vlade biti opozvana. Alternativno, moguće je povećanje marži na proizvode koji nisu predmet uredbe, što bi u krajnjem uticalo na rast opšteg nivoa cijena. Najpesimističniji scenario je onaj u kojem bi, zbog smanjenja ekonomskog motiva, određeni broj trgovačkih preduzeća smanjio obim poslovanja ili prestao sa radom, što bi izazvalo rast nezaposlenosti, smanjenje zarada i pad BDP-a“, navodi se u Analizi.
Gdje je Crna Gora u odnosu na druge
Statistička organizaciona jedinica Evropske unije (Eurostat) prikazuje na godišnjem nivou podatke o cijenama i uslugama u 36 evropskih država.
Prema podacima za 2022, što su posljednji dostupni podaci, najviše cijene su u Danskoj, 49% iznad prosjeka EU, a najniže unutar EU u Rumuniji i Bugarskoj, 41% ispod prosjeka EU.
Cijene u državama bivše Jugoslavije shodno ovoj statistici uzimale su sljedeće vrijednosti:
- Slovenija – 89% Prosjeka EU
- Hrvatska – 73,5% Prosjeka EU
- Srbija – 69,9 % Prosjeka EU
- Crna Gora – 61,2% Prosjeka EU
- Bosna i Hercegovina – 58,3% Prosjeka EU
- Sjeverna Makedonija – 51,4% Prosjeka EU
Preporučeno
Video