Andrija Mandić je u čestitki povodom 19. decembra, Dana Podgorice, izjavio da je srednjovjekovno naselje Ribnica, kao preteča Podgorice, bilo rodno mjesto Stefana Nemanje i da je zbog toga „s pravom prepoznata i kao Nemanjin grad“. Ova izjava je netačna i služi za potrebe propagande SPC i njenog političkog krila tzv. Nove srpske demokratije.
Podaci o Ribnici i mjestu rođenja Stefana Nemanje su oskudni. Prije XIII vijeka nema vijesti o gradu Ribnici ni o tome da je u njoj rođen Stefan Nemanja. Ljetopis popa Dukljanina, najvjerovatnije sastavljen u drugoj polovini XII vijeka, sadrži besprekoran pregled istorijske geografije dukljanskih (zetskih) županija i ne pominje Ribnicu, ni kao oblast ni kao naselje. Stefan Nemanja u svojoj Hilandarskoj povelji iz 1198. godine nije naveo đe se rodio ni kako su se zvali njegov otac i đed. U osvrtu na svoju vladavinu, Nemanja u ovoj povelji za Duklju, odnosno Zetu sažeto kaže: „pridobih [zauzeh] od morske zemlje Zetu i s gradovima“. Nemanja je jasno saopštio da je zauzeo Zetu i pri tome ne navodi ni da se u njoj rodio niti da iz nje potiču njegovi preci. Nemanjin sin i nasljednik veliki župan Stefan Nemanjić (od 1217. Prvovjenčani srpski kralj) u svojoj Hilandarskoj povelji, napisanoj između 1200. i 1202. godine, u osvrtu na odnos njegovog oca prema Zeti ističe da „[Nemanja] priobrete [dodade, pripoji] od morske zemlje Zetu i sa gradovima“. Prvovjenčani je o Zeti faktički samo prepisao ono što je Nemanja zapisao u svojoj Hilandarskoj povelji. Zato se može zaključiti da se u savremenim i ranim narativnim izvorima Nemanjića ne spominju ni Ribnica ni mjesto Nemanjinog rođenja.Tek je Nemanjin najmlađi sin Rastko (Sava) u „Žitiju Svetog Simeona Nemanje“, napisanom oko 1207., prvi naveo da se Nemanja rodio „u Zeti na Ribnici“, da je tu kršten i da je, kao dijete, drugi put kršten u crkvi Svetih Apostola (Petra i Pavla) kod današnjeg Novog Pazara. Prema Savinom zapisu, Nemanja je živio 86 godina. Umro je 1199. (postoji mišljenje da je to bilo 1200.), što znači da je rođen oko 1113. To znači da je tek nakon gotovo sto godina od Nemanjinog rođenja prvi put zabilježeno đe se rodio. Sava nije objasnio kako je došlo do Nemanjinog rođenja u Zeti, a imajući u vidu da Nemanja nije naveo da je rođen i kršten u Zeti, ovaj Savin podatak je sumnjiv. I podatak o dvostrukom krštenju je upitan, jer crkveni propisi strogo zabranjuju duplo krštenje, osim ako su prvi obred izveli jeretici. No, Sava ne spominje da su Nemanju prvi put krstili katolički sveštenici, koje su pravoslavni smatrali jereticima i obrnuto.
Sava Nemanjić je tvorac teze da je Nemanja rođen „u Zeti na Ribnici“, a potom je tu tezu ponovio i proširio Stefan Nemanjić u „Životu Svetog Simeona“ koje je napisao između 1208. i 1216. Dok je u svojoj Hilandarskoj povelji prećutao Nemanjino rođenje, Stefan u uvodnom dijelu očevog žitija navodi: „…ne pamtim šta je bilo o rođenju njegovu [Nemanjinom], ipak sam slušao da je bio veliki metež u ovoj strani srpske zemlje, Dioklitije i Dalmacije i Travunije, i da su roditelju njegovu [Nemanjinom ocu] braća mu zavišću oduzeli zemlju. A on iziđe iz buna njihovih u mjestu rođenja svojega, po imenu Dioklitija… u mjestu po imenu Ribnica“. Stefan ponavlja Savinu tezu da je Nemanja rođen u Duklji (Zeti) u Ribnici i pojašnjava da je rođen kao dijete političkog emigranta koji je iz srpske zemlje došao u Dioklitiju, ali ne navodi kako su se zvali Nemanjin otac i njegova braća, ni kada se desio „metež“ između njih. Ne navodi ni kod koga se u Duklji sklonio Nemanjin otac i, što je najvažnije, nije zapisao od koga je čuo da se Nemanja rodio u Zeti na Ribnici.
Stefan je potom ponovio Savin podatak o Nemanjinom dvostrukom krštenju. Za razliku od Save, Stefan naglašava da su Nemanju prvo krstili katolički sveštenici, ali ne navodi mjesto krštenja. O tome kaže: „A kako su u zemlji toj [Dioklitiji – Duklji] i latinski jereji, to se po volji božjoj udostoji da u hramu tom primi i latinsko krštenje“. To je kanonsko opravdanje za Nemanjino drugo krštenje koje se desilo kada se Nemanjin otac vratio iz Duklje „u stolno mesto“ odnosno u Srbiju (Rašku). Stefan navodi da je tada Nemanja drugi put kršten „usred srpske zemlje“ u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla, koja je bila u nadležnosti Ohridske arhiepiskopije i Carigradske patrijaršije, što znači da je obavljen grčki obred. Prilikom opisa Nemanjinog osvajanja Duklje i razaranja njenih gradova, Prvovjenčani je naveo da su Dioklitija i Dalmacija bile Nemanjino „otačastvo i rođenje“ i „dedovina“.
Biograf Domentijan u „Životu Svetog Save“, koje je napisao sredinom XIII vijeka, navodi da se Nemanja rodio „u mjestu zvanom Dioklitija, koje se zove veliko kraljevstvo od početka“. Domentijan u „Životu Svetog Simeona“ ponavlja (prepisuje) stav Prvovjenčanog da su Dioklitija i Dalmacija bile Nemanjino „otačastvo i rođenje“. No, Domentijan ne pominje Ribnicu. Ni biograf Teodosije, koji je krajem XIII i početkom XIV vijeka napisao „Žitije Svetoga Save“, takođe, ne pominje ni Ribnicu, ali ni drugo mjesto Nemanjinog rođenja.
Na osnovu ovih izvora može se zaključiti da Stefan Nemanja nije naveo da je rođen u Duklji (Zeti) i da je nije smatrao svojim otačastvom, već osvojenom (pripojenom) zemljom. To je, u početku, tvrdio i Stefan Prvovjenčani. Potom su Sava i Stefan Prvovjenčani u glorifikatorskim žitijima svoga oca zapisali da je Nemanja rođen „u Zeti na Ribnici“, a Stefan kaže da je to čuo od nekoga. Domentijan i Teodosije ne pominju da je Nemanja rođen na (u) Ribnici. Uz to je očito da je Prvovjenčani izmislio tezu o Duklji kao Nemanjinom otačastavu i dedovini da bi naknadno pokušao pribaviti istorijski legitimitet za vlast Nemanjića u Duklji.
Uprkos nepostojanju savremenih izvora, nepreciznostima i očitim naknadnim domišljanjima u narativnim izvorima oko mjesta Nemanjinog rođenja, mnogi istoričari su povjerovali da je Nemanja rođen u naselju Ribnica (pored ušća Ribnice u Moraču u današnjoj Podgorici) i da je to prvo ime Podgorice. Zanemarili su, ne samo to da nema izvornih ni arheoloških podataka o naselju Ribnica, već i to da ne postoje dokazi da se Podgorica ikada zvala Ribnica. Na to se kritički osvrnuo srpski istoričar Mihailo Dinić. On je zapazio da riječ „mjesto“ u Nemanjinom žitiju, koje je napisao Stefan
Prvovjenčani, ne označava naselje, već sugeriše da je to oblast, s obzirom na to da Stefan i Dioklitiju (Duklju) naziva mjestom. Da je to ispravno tumačenje ukazuje podatak da je i Domentijan „veliko kraljevstvo od početka“ Dioklitiju nazvao mjestom. Osim toga, kako Dinić pojašnjava, nije prirodno da „jedno naselje još pre turskih zavojevanja promeni jedno naše ime drugim isto tako našim“. Suštinski Dinićev zaključak je da „ne postoji nikakvo svedočanstvo da je Ribnica kao naselje uopšte postojala“, a da prvi pisani podaci o Podgorici potiču tek iz 1326. godine. Zato je gotovo izvjesno da naselje Ribnica nije postojalo, da nije moglo biti mjesto Nemanjinog rođenja i da nije ni moglo biti preteča Podgorice. Moguće je da je Nemanja rođen u Duklji, ali je tačno mjesto rođenja nepoznato, a Ribnica je samo rezultat proizvoljnih tumačenja. Očito je da Nemanjini sinovi Sava i Stefan nijesu poznavali geografiju Duklje (Zete), pa su rijeku Ribnicu pretvorili u naselje i oblast. Čak i ako bi se prihvatilo da je Nemanja rođen „u Zeti na Ribnici“, jasno je da je rođen kao dijete političkog emigranta iz Srbije (Raške) i da po tom osnovu navodna Ribnica ili Podgorica apsolutno ne mogu biti nazivane Nemanjinim gradom. Da bi se neki grad nazvao po vladaru potrebno je da mu je on osnivač ili da ga je uzdigao do najvišeg statusa, što Nemanja nije uradio ni za fiktivnu Ribnicu ni za stvarnu Podgoricu. Nemanja je jasno saopštio da je osvojio Zetu (Duklju), a njegov sin Stefan Prvovjenčani je naveo da Nemanja, osim Kotora, „ostale gradove poobara, i poruši, i pretvori slavu njihovu u pustoš.“ To su bili: „Danj grad, Sardoniki grad, Drivast, Rosafa grad zvani Skadar, grad Svač, grad Ulcinj, grad slavni Bar.“
Postoji još jedna teza o mjestu Nemanjinog rođenja. Mitropolit Vasilije Petrović je u „Istoriji o Crnoj Gori“ 1754. zapisao (prenio) legendu da se Nemanjin otac zvao Bela Uroš, da je živio u Zeti i da su mu se u gradu Spužu rodila tri sina: David, Konstantin i Stefan Nemanja. U stvari, Nemanjin otac se zvao Zavida i nikada nije vladao Zetom, a Nemanjina braća su se zvala: Tihomir, Stracimir i Miroslav, dok prvi pomen Spuža potiče s kraja XIV vijeka. Teza da je Nemanja rođen u Spužu nastala je znatno kasnije od vremena Nemanje i njegovih sinova i za nju ne postoji ni jedan dokaz, tako da je u istoriografiji gotovo u potpunosti odbačena. Mitropolit Vasilije je zapisao lokalno predanje da Simeon Nemanja „osnivač srpskog carstva… razori grad Dioklitiju, da u njemu ne žive hrišćani, kao što se vidi i do današnjeg dana“. No, Stefan Prvovjenčani u spisku dukljanskih gradova koje je razorio Nemanja ne navodi Duklju. U „Kratkom opisu Zete i Crne Gore“ iz 1774. godine ponovljeno je da je grad Dioklitiju do temelja razorio prvi kralj Simeon Nemanja, osnivač srpske države, ali je ovu tezu nemoguće provjeriti u savremenim izvorima.
Teza o Ribnici kao gradu đe je rođen Nemanja afirmisana je tek u drugoj polovini XIX vijeka u okviru mitološke i romantičarske istoriografije. Uprkos jasnim dokazima da je to izmaštana teza, ona je dobila istaknuto mjesto u srpskoj istoriografiji i politici. Danas je koriste prvenstveno Crkva Srbije i Andrija Mandić da bi posrbljavali dukljansku istoriju i na taj način osporavali crnogorsku nacionalnu i državnu posebnost. To je providan i uzaludan trud.
Preporučeno
Stavovi izraženi u ovoj kolumni ne odražavaju nužno uređivačku politiku portala Standard.
Video