Na stogodišnjicu ovih istorijskih događaja Andrijašević podsjeća da naučne institucije ćute.
“Naša najstarija naučna institucija – Istorijski institut Crne Gore – od 1918. nije izrekla ni riječ. Ali, oni koji uvijek ćute – bilo da je riječ o antifašizmu, odbrani ideje državne nezavisnosti ili kritici zločina srpskog nacionalizma, nijesu ni u čemu bili uskraćeni od države koja kaže da počiva na ideji antifašizma i crnogorskoj državotvornoj tradiciji. Uostalom, čime je i na koji način država obilježila godišnjicu završetka Prvog svjetskog rata i nasilno ukidanje naše državne nezavisnosti”, objašnjava Andrijašević.
Ističe da je “crnogorska 1918.” naziv za jedno veliko razmeđe savremene istorije Crne Gore.
“Možda i najveće u njenoj istoriji, iako je razmeđe koje je napravila 1878. značajnije. Ali 1878. je stvorena “nova” Crna Gora, a 1918 – podijeljena Crna Gora.”
“Prošlo je sto godina, a ova podjela traje. Da li je to podjela ili je prirodno i neminovno stanje stvari? Da li je podijeljena Crna Gora – Crna Gora kakva jedino može da postoji, ili je Crna Gora – samo jedna od sučeljenih strana”, pita Andrijašević.
Preporučeno
Kaže da mi, ne bez razloga, 1918. prepoznajemo kao godinu koja nam se ponavlja.
“Ponavljaju se podjele i sukobljavanja, istina u varijantama, koje su počele 1918. Zato mi se čini da ima smisla postaviti pitanje: da li je nekome 1918. moglo izgledati da mu se istorija ponavlja? Tačnije, da li je u svijesti tih ljudi postojao neki događaj iz istorije koji su mogli smatrati sličnim događaju i vremenu čiji su svjedoci? Da li je neko mogao reći: Ponavlja nam se 1865. ili 1888. Mislim da nije, jer prije 1918. godine u istoriji Crne Gore se nije desilo ništa slično. Crnogorska 1918. je jedna sasvim nova pojava u istoriji Crne Gore, nesravnjiva sa bilo čime prije. Godina raskola u čijoj je osnovi ideologija. Zašto je do takvog sukoba došlo prvi put tek 1918? U odgovoru na ovo pitanje možemo se pozvati na političke okolnosti, globalne i regionalne, što svakako jeste inicijalni okvir sukoba, ali prije nego ove okolnosti uzmemo u obzir, upitajmo se: da li je pola vijeka prije 1918. postojala Crna Gora koja je nalikovala onoj 1918? Nesumnjivo da je Crna Gora, koja se sukobila 1918. godine, stvorena tek nakon Berlinskog kongresa. Upravo tada, 1878, stvorena je Crna Gora u kojoj je stanovništvo čiji identitet dominantno počiva na crnogorskoj državnoj tradiciji postalo manjinsko”, kaže Andrijašević.
Naglašava da su istoričari i političari koji su se bavili 1918, u jednom stavu u pravu: odluke Podgoričke skupštine odražavale su volju i htijenja velikog dijela Crne Gore.
“Ali se ne smije zaboravljati – i Božićni ustanak je predstavljao iskaz volje i htijenja velikog dijela Crne Gore. I 165 poslanika tzv. Podgoričke skupštine predstavljaju nekoga, i 5.000 ustanika predstavljaju nekoga. Oba pokreta imaju politički legitimitet i svoje istorijsko utemeljenje. Oba pokreta imaju istog ideologa – kralja Nikolu. On je davalac legitimiteta i bjelašima i zelenašima. On je i napravio i jedne i druge, odnosno on je napravio Crnu Goru koja je prvo zajednička, pa onda svoja. Kao i svaki vladar kome čitava politika uvijek počiva na nekakvim kompromisima, i on je postao žrtva kompromisa. On je dobro ocijenio da je politika jedna vrsta trgovine, ali je pogriješio vjerujući da se u politici može baš svačim trgovati i da uvijek i svakoga u trgovini može prevariti”, zaključuje Andrijašević.
Istoričar Dragutin Papović smatra da je Podgorička skupština u crnogorsku politiku uvela revoluciju kao način promjene vlasti, državnog i političkog sistema i da su njene posljedice vidljive i dan danas.
“Postojao je autohton proces političkog preobražaja Crne Gore i nakon 1905, u optimističnoj perspektivi, naziralo se širenje političkih sloboda, jačanje parlamenta i smanjenje moći monarha. Takav razvoj crnogorskog političkog sistema zaustavila je Podgorička skupština, koja je nelegalno i nelegitimno, odnosno državnim prevratom, promijenila državno-pravni poredak. Podgorička skupština je u crnogorsku politiku uvela revoluciju kao način promjene vlasti, državnog i političkog sistema. Revolucija je do tada bila nepoznata Crnoj Gori”, objasnio je Papović.
On naglašava da je ova revolucija imala nekoliko specifičnosti.
“Spoljna specifičnost je to da se desila na kraju Prvog svjetskog rata, u vremenu kada su revolucije podstaknute Oktobarskom revolucijom iz Rusije, zahvatile istočnu i centralnu Evropu i svima im je bilo zajedničko odbacivanje prethodnih sistema. No, u slučaju Podgoričke skupštine bilo je dodatnih ciljeva. Nije izvršeno samo zbacivanje prethodnog režima i pravnog poretka, nego i ukidanje države. Podgorička skupština je bila revolucija protiv crnogorske države . Vlada Srbije je organizovala Podgoričku skupštinu kako bi ostvarila državno-nacionalni program i za to je iskoristila srpski nacionalizam u Crnoj Gori. Zato Podgoričku skupštinu možemo preciznije definisati kao srpsku nacionalnu revoluciju u Crnoj Gori”, rekao je za Pobjedu Papović.
Naglašava da su ovi događaji konačno razotkrili suštinu nacionalnog identiteta kralja Nikole i njegove državne politike.
“Njegovo srpstvo je okončano. Podgorička skupština ga je odbacila kao lažno. Ocjene o nedosljednom i dvostranom srpstvu kralja Nikole koje su saopštene na Podgoričkoj skupštini su uglavnom tačne. O tome svjedoči i knjiga dr Živka Andrijaševića ‘Crnogorska ideologija’ u kojoj se vidi da je nacionalna politika kralja Nikole bila srpska u sferi propagande, a crnogorska u sferi interesa. Ta dvostrana i opasna nacionalna ideologija je doživjela kraj 1918. godine. Ukinuli su je Podgorička skupština i realnost. Kralj Nikola nije više imao prostora za manevarske poteze i ostao je na čistini sa crnogorstvom, ali daleko od Crne Gore”, objašnjava Papović.
Video