Referendumom 2006. godine završena je jedna epoha u procesu državne emancipacije Crne Gore, ali druga, jednako važna i moguće zahtjevnija, još uvijek traje – izgradnja funkcionalne, pravedne i demokratske države.
Stoga, danas, skoro dvije decenije od referenduma, kao glavno pitanje postavlja se upit koliko je Crna Gora, u tom pogledu, društveno i institucionalno stabilna i razvijena državna zajednica.Demokratija kao privid
Današnja Crna Gora može se okarakteristati kao nedovršena demokratija, koja ima sve forme demokratije, ali još uvijek nije izgradila institucionalno – funkcionalnu demokratiju, koja se ogleda prevashodno u ostvarenju ustavnog principa vladavine prava.
Vladavina prava, kao osnovni preduslov ulaska u EU, društvena jednakost i povjerenje građana u institucije, jednakost pred zakonom, profesionalan državni aparat i dalje su neostvaren ideal obećane nezavisnosti.
Umjesto da smjena dugotrajuće vlasti pomjeri društvo u pravcu odgovornosti, meritokratije, jačanja resornih politika “nova klasa” samo je donijela nove krize i entropiju „ideje o promjenama”. Crna Gora tako živi “prokletstvo” iz stava Slavoja Žižeka da je „najveća prevara moderne politike demokratija bez demokratâ“.
Stoga, danas umjesto odgovornosti vlada revanšizam, umjesto reformi – populizam. Umjesto građanskog i evropskog društva – etnofederalizacija. Umjesto ulaganja u obrazovanje i investicija u nauku – jačaju dogma, regligijske “institucije” i “talibanizacija” društva.
Institucije kao prazne ljušture
Upozorenje škotskog istoričara Džordža Bjukenana da „gdje zakon prestaje, počinje tiranija“, možda je prejako za današnje crnogorske prilike, ali mora biti “crveni signal”, jer tužilaštvo, sudstvo, Skupština … često izgledaju kao instrumenti interesa, a ne pravde.
“Osvježenje” nije donijelo mehanizam institucionalne odgovornosti, pa je tako umjesto države i vladavine prava, zavladala država selektivne “ruke pravde”.
Instrumentalizovana, selektivna i politički motivisana “pravda” ne daje, niti će dati rezultat, jer ona nije rezultat potrebe za izgradnjom boljeg i pravednijeg društva već političkog obračuna i trenutnog stranačkog interesa.
Serijal “medijskih” hapšenja i poplava optužnica, uz drastično kršenje prezumpcije nevinosti i upotrebe pritvora, moglo bi dobiti kakvo/takvo “opravdanje” da su rezultirali praosnažnim optužujućim presudama.
Nesporno se nakupilo “trulih dasaka” u sistemu, ali njihovo vađenje više liči na “predstavu za javnost” nego na ozbiljnu institucionalnu borbu protiv sistemskog kriminala. Pritom, vrlo uočljiva “selekcija” đe kriminalci stanuju samo na jednoj adresi, a drugi imaju zaštitu, nije ništa drugo nego potvrda da su umjesto promjena dobijene samo “zamjene”.
Država đe “ruka pravde” nije jednaka za sve nije pravna država i ta “ruka” ostaje samo jeftino i politikanski dato ime “tranji” od jednog trajekta.
Društvo u raskolu
Nakon skoro dvije decenije nezavisnosti, Crna Gora je još više podijeljeno društvo – vjerski, nacionalno, politički i nadasve kulturološki.
Umjesto zajedničke vizije, nude se “paralelne istine” i nepomirljivi narativi, čak za istorijsku nauku zatvorene teme, poput toga ko su antifašisti a ko kvislinzi. Političke “elite”, za kojima ne zaostaju ni crkvene, na dnevnom nivou nude “pomirenje” a zapravo hrane podjele jer se kroz njih održava privid moći, dok građanima razaraju i onaj preostali dio zajedništva i pripadnosti.
Umjesto ustavnog patriotizma nastupila je prava eskalacija profitnog patriotizma, koji se skriva iza nacije, vjere … naroda. Umjesto da pogubni efekti politike devedesetih “iz glave cijelog naroda” (Milošević) budu naučena lekcija, “narodnjačka politika” se ponovlja u novom pakovanju.
Tragičnu ulogu JNA preuzima “formacija u crnom” sa svojim istorijskim revizionizmom i pohlepom za (državnim) novcem i imovinom. Umjesto da se sjete riječi velikog Srbina, reformatora i prosvjetitelja Dositeja Obradovića “Knjige, braćo, knjige, a ne praporci”, đeci se servira dogma umjesto kvalitetnog obrazovanja i nauke.
Umjesto da, gotovo dvije decenije od sticanja nezavisnosti, Crna Gora razvije svoj medijski prostor, dobije operu, sagradi (napokon) Gradsko pozorište, dobije svoju muzičku scenu … Crna Gora je kulturna povincija srbijanskog folkloraškog “pink/happy” primitivizma, gubeći tako svoj kulturni identitet, postajući kopija lošeg originala.
Umjesto … i tako u nedogled.
Evropska iluzija
Na drugoj strani ”evropski put” je, deklarativno, i dalje strateški državni cilj. Realnost je međutim drugačija jer pregovori stagniraju, pregovaračka poglavlja se zatvaraju “na kašičicu”, institucije nisu reformisane, sloboda medija je ugrožena, a borba protiv korupcije ograničena na strategiju ganjanja “njihovih”, a čuvanja “svojih”.
Zato zvanični Brisel sve češće izražava zabrinutost za stanje u crnogorskom društvu, dok domaći akteri to ignorišu i pritom se oduševljavaju novim “evropskim suverenistima”, desničarima i novom talasu “evropskih radikala”.
„Evropa nije geografska destinacija, već politička i kulturna obaveza“ zapisuje Jurgen Habermas, pa se postavlja pitanje kako je moguće postati evropsko društvo sa strukturama koje su u svojoj suštini duboko antievropske i koje svu svoju političku vještinu svode na “simulaciju evropejstva” dok se dive moskovskoj paradi vojne sile koja vrši agresiju na drugu (pravoslavnu) državu zbog njene namjere da postane članica EU I NATO.
Pritom, da konfuzija bude veća, pobjedi sovjetskih partizana i Crvene armije dive se sljedbenici onih koje su jugoslovenski partizani poslali na “smetlište istorije”.
Stoga, ukoliko “EU Agenda 2028” bude još jedna izgubljena šansa, ova generacija Crnogoraca svih boja, opredjeljenja i orijentacija definitivno je “promašena” i biće ostavljena da tavori na evropskoj granici u “pink svijetu” narodnjaštva, kiča i provincijalnog, kvazinacionalnog samozadovoljstva!
Pjesma o slobodi
Današnja Crna Gora, iako suverena, u svojoj suštini nije ideal izvornih suverenista! Emancipacija, Sloboda, Građanstvo, Evropsko društvo, Progres! To su temeljne vijednosti koje su ostale nepomjenjive od onog prvog mitinga na Cetinju iz 1992. godine za nezavisnu i slobodnu Crnu Goru!
Pjesnik Branko Miljković zapisao je stih: “Hoće li sloboda umjeti da pjeva kao što su sužnji pjevali o njoj.” Izvorni crnogorski suverenisti i dalje će “pjevati o slobodi”, ali sa izrazitom gorčinom, jer su prvo prihvatili 2006. godine koncept “prvo država pa demokratija”, a zatim neki od njih 2020. koncept “promjene po svaku cijenu”.
Danas imaju ljušturu od države, koja je samo “sredstvo”, a ne vrijednost. Državu koju mlade i obrazovane generacije napuštaju, a njome vladaju polupismeni “vladari” sa “fake” diplomama.
Zato danas, na Dan nezavisnosti treba jasno ponoviti – suverenost nije sama sebi svrha. Nezavisnost je temelj. Temelj na kome se gradi bolje i pravednije – slobodno društvo, slobodnih pojedinaca!
Država dobrog života
Nezavisnost nije poput stečene diplome da se urami i okači na zid, ona sa sobom nosi obavezu – prema građanima. Aristotel, stoga, u svom dijelu o državi “Politika” zapisuje „Država postoji radi života, a opstaje radi dobrog života.”
Današnja Crna Gora, bez “dobrog života”, bori se za goli život – da opstane, da ne postane “Blakanska Bjelorusija”, da sačuva svoj identitet, da sačuva svoj mediteranski karakter, da sačuva mlade generacije od dogme i usmjeri ih na obrazovanje, nauku, kulturu.
Bori se za normalnost, pristojnost, bori se da tuđe ime ne bude preče od sopstvenog. Da u suverenoj Crnoj Gori biti Crnogorac nije prokletstvo i grijeh. Da podići svoju zastavu i klicati svojoj himni, slaviti svoju Državu i radovati se uspjesima njenih sportskih reprezentacija nije samo dio “državnog protokola” već istinski osjećaj pripadnosti i patriotizma.
Odnos prema Državi nije jednosmjeran, jer ona nije bunar da se iz nje samo vadi, već traži da se poput bašte njeguje, čuva i u nju ulaže.
Zato, na Dan nezavisnosti dužni smo ponoviti antologijsku poruku Džona Kenedija iz 1961. godine “Ne pitaj šta tvoja zemlja može da učini za tebe – pitaj šta ti možeš da učiniš za svoju zemlju”.
Možemo puno, ako joj ponovo probudimo nadu da može biti bolja i pravednija. Možemo, ako joj damo snagu da bude svoja i nezavisna i ako joj damo šansu i energiju da postane dio evropskih prosvijećenih država.
Možemo jer je jedna, jedina i naša !
Preporučeno
Da je Vječna!
Video