Jedan od ciljeva Nove srpske demokratije je da propagiranjem teze o tome da su djelovi današnje Crne Gore bili dio tzv. Stare Hercegovine stvori istorijsko opravdanje za saoizaciju i razbijanje Crne Gore. Za tu potrebu su tokom obilježavanja 150-godišnjice ustanka pravoslavnih Hercegovaca (Nevesinjske puške 1875.) i proslave godišnjice Berlinskog kongresa objavili da bez ovoga ustanka ne bi bilo nezavisnosti Crne Gore i Srbije na Berlinskom kongresu 1878. Uz to, tvrde da su Crna Gora i Srbija tada jednako stekle nezavisnost. Obje teze su krivotvorene.

Nezavisnost novovjekovne Crne Gore nije nastala u Nevesinju, već na Cetinju. Osnove nezavisnosti su postavljene tokom vladavine mitropolita Danila Petrovića-Njegoša. Susjedna turska provincija (sandžak i pašaluk) Hercegovina je od početka XIX vijeka bila dio interesne sfere Crne Gore i oblast prema kojoj se Crna Gora širila. Vrhunac ove višedecenijske politike bio je u vrijeme vladavine knjaza Danila i knjaza Nikole, kada je Crna Gora uspostavila dominaciju među pravoslavnim Hercegovcima i njihovim vođama. Oni su se gotovo poistovjetili sa Crnogorcima, a Crnu Goru su doživljavali kao svoju zemlju i zato su htjeli da se prisajedine Crnoj Gori. O tome najbolje svjedoči pismo pivskog vojvode Žarka Lješevića i drugih glavara koje su tokom ustanka u Hercegovini 1861. godine poslali Komisiji evropskih sila. Vojvoda Lješević je u ovome pismu saopštio: „Prisajedinjenje k crnogorskom narodu, gdje naša braća pravoslavna u miru i sreći žive, to je jedino jemstvo za našu budućnost; uživanje jednakog prava kao Crnogorci, jest naša jedina želja.“ Tada su Hercegovci sve više prihvatali i crnogorsku narodnu nošnju.

Oslobodilački i državotvorni pokret se razvijao od Crne Gore prema Hercegovini, a ne obrnuto. Uz to, početkom 1870-ih u Hercegovini je vladalo suparništvo između Crne Gore i Srbije. Knjaz Nikola je progonio srpske agente iz Hercegovine i nastojao da uništi uticaj Srbije. Kada se početkom 1871. pročula mogućnost da će Srbija dobiti Bosnu i Hercegovinu diplomatskim putem, grupa crnogorskih oficira na Cetinju je reagovala s ogorčenjem. Izjavili su da Crna Gora neće bez borbe dozvoliti da Hercegovina pripadne Srbiji, dok je knjaz Nikola izjavio da bi takav potez doveo do krajnje neprijateljskih odnosa Crne Gore i Srbije.

Ustanak u Nevesinju je izbio zbog socijalnog, a ne nacionalnog nezadovoljstva, i to bez znanja Crne Gore i Srbije. Kako ustanak ne bi pokvario planove Crne Gore, knjaz Nikola je u Hercegovinu uputio vojvodu Peka Pavlovića koji je preuzeo kontrolu nad ustankom. Potom je knjaz pozvao hercegovačke glavare na Lovćen 26. jula i saopštio im da će Crna Gora rukovoditi ustankom. Neposredna komanda je povjerena vojvodi Petru Vukotiću koji je hercegovačke ustanike organizovao po ugledu na crnogorsku vojsku, a ustanici su dobili crnogorske činove. U Hercegovinu su tada upućene i jedinice crnogorskih dobrovoljaca. Uvedena je stroga disciplina, a bila je propisana smrtna kazna za svakog ko bi radio protiv ujedinjenja Crne Gore i Hercegovine.

Srbija je morala da prizna crnogorsku dominaciju u Hercegovini. U novembru 1875. izaslanik srpske vlade Nikola Hristić je na Cetinju priznao Crnoj Gori pravo da pripoji Hercegovački pašaluk do Neretve i Skadarski pašaluk do Drima, dok je sjeverna granica crnogorske interesne zone određena oko Lima, Ljubišnje i Foče. Ovo je potvrđeno i Vojnom konvencijom između Srbije i Crne Gore 1876. Crna Gora je objavila rat Osmanskom carstvu 15. juna 1876. i jedan od glavnih ciljeva je bio oslobođenje Hercegovine. Knjaz Nikola je s većinom vojske prešao u Hercegovinu 22. juna, a crnogorska vojska i hercegovački ustanici sastali su se na Crnom Kuku 24. juna. Od tada do kraja rata hercegovački ustanici su ratovali u sklopu crnogorske vojske. Hercegovački ustanici nijesu ratovali pod srpskom trobojkom, već pod crnogorskim alaj-barjakom i krstaš-barjacima. Crna Gora je uspješno okončala rat i oslobodila je dio Hercegovine od turske vlasti. Crna Gora je izborila slobodu Hercegovcima, a ne obrnuto. Srbija u tome nema nikakve zasluge niti je tada tražila Hercegovinu. U Memoaru koji je ministar spoljnih poslova Srbije Jovan Ristić uputio Berlinskom kongresu 12. juna 1878. navedeno je: „Ako bi se zemlja, koja danas sastavlja Kosovski Vilajet, sjednila sa Srbijom, ova [Srbija] bi imala Drinu i Lim kao svoju zapadnu granicu“. Svjesna da ne može ostvariti Garašaninovo Načertanije, srpska Vlada je tada tražila teritorije samo do Lima i Drine, tako da je Hercegovina u potpunosti bila u crnogorskoj interesnoj zoni.

Povezani članci

Politika

Velikosrpska „Deklaracija“ i crnogorski odgovor

Politika

Papović: Vazali “srpskog svijeta”

Politika

Papović: Crnogorstvo i srpstvo “Njegoševe” Crne Gore

Ni Crna Gora ni Srbija na Berlinskom kongresu nijesu tražile ujedinjenje, već priznanje nezavisnosti. Polazne osnove su im bile bitno različite. Srbija je pred Berlinski kongres bila vazalna kneževina u Turskoj. Taj status je regulisan sultanovim hatišerifima iz 1829., 1830., 1833. i 1839. (Turski ustav za Srbiju), a potom je potvrđen članovima 28 i 29 Pariskog mirovnog ugovora 1856. Na osnovu toga je Srbija bila u vazalnom (tributarnom) odnosu prema Turskoj, pod garancijom Velikih sila. Kao simbol tog vazalstva plaćala je godišnji danak od 2,3 miliona groša. Srbija se ove obaveze oslobodila tek na Berlinskom kongresu. Srpski kneževi su na prijesto stupali tek nakon što ih sultan fermanom potvrdi. Tako je sultan 1868. fermanom potvrdio izbor kneza Milana Obrenovića i dao mu je nasljedno kneževsko dostojanstvo. Ova odredba je ušla i u Ustav Kneževine Srbije iz 1869. Prema članu 10 ovog Ustava, kneževski položaj Milana Obrenovića zasnivao se na, između ostalog, sultanovim beratima i hatišerifima iz 1830. i 1868. godine.

Za razliku od Srbije, Crna Gora prije Berlinskog kongresa nije bila vazalna država, nije plaćala danak niti je na izbor njenih vladara i unutrašnju upravu uticao sultan. Crna Gora je o tome suvereno odlučivala, a nezavisnost je izvojevala i branila oružanom borbom. Crna Gora je prije Berlinskog kongresa imala međunarodno priznatu granicu (prema Autro-Ugarskoj iz 1841. i prema Turskoj iz 1858.). Uz to, Crna Gora je sa drugim državama održavala direktne odnose, bez posredovanja Osmanskog carstva. Samostalno je odlučivala o ratu i miru, tako da je imala sve atribute nezavisne države, osim potpunog međunarodnog priznanja.

Predstavnici Rusije, Njemačke, Austro-Ugarske i Italije su na Berlinskom kongresu izjavili da su od ranije priznavali nezavisnost Crne Gore, dok su joj nezavisnost prije kongresa osporavali Osmansko carstvo i Velika Britanija. Na osnovu toga je u članu 26 Berlinskog ugovora zapisano: „Crnoj Gori priznaju nezavisnost Visoka Porta i sve one visoke ugovorne strane koje to do sada nijesu učinile“. Ovakva formulacija znači da je Crna Gora i prije Berlinskog kongresa bila nezavisna država, ali da nije imala potpuno međunarodno priznanje nezavisnosti. Na Berlinskom kongresu njenu nezavisnost su priznale Osmansko carstvo i Velika Britanija i tako je stekla puno međunarodno priznanje. Berlinski kongres je za Crnu Goru bio završnica međunarodnog priznanja nezavisnosti koju je imala i ranije. S druge strane, nezavisnost Srbije počinje upravo od Berlinskog kongresa. U članu 34 Berlinskog ugovora je navedeno: „Visoke ugovorne strane priznaju nezavisnost Kneževine Srbije, obavezujući je na uslove koji su izloženi u sledećem članu“. Na osnovu bitne razlike između članova 26 i 34 koji se odnose na nezavisnost Crne Gore i Srbije jasno je da Crna Gora i Srbija nijesu imale isti međunarodni položaj ni prije ni tokom Berlinskog kongresa.