Posljednjih pet godina, od pobjede “litijaške kontrarevolucije” do danas, odlazak predstavnika crnogorskog režima u Potočare pratile su brojne kontroverze i burne reakcije i sa jedne i sa druge strane političkog spektra.
Sastav ovogodišnje delegacije Vlade Crne Gore, koju je u Srebrenici predvodio šef diplomatije i predsjednik Bošnjačke stranke Ervin Ibrahimović, pogrešan je, time i neprihvatljiv za državu Crnu Goru, smatra predsjednik Crnogorskog helsinškog odbora (CHO) Miodrag Vlahović.Bivši ministar vanjskih poslova Crne Gore i njen nekadašnji ambasador u SAD i pri Svetoj stolici dodaje da je riječ o nastavku pokušaja revizije i nove političke interpretacije onoga što se događalo u ratovima na prostoru nekadašnje Jugoslavije.
“Delegaciju su činili uglavnom bošnjački ministri, uz participaciju jednog ili dva člana Vlade ili njenih funkcionera iz redova albanskog naroda. Taj krajnje problematični gest zapravo je nacionalistička poruka da su genocid u Srebrenici i srebreničke žrtve tema isključivo za građane islamske vjere ili za manje brojne narode u Crnoj Gori. Istina, ako mi dozvolite tu ironiju, ministar Ibrahimović ima “opravdanje”: u Vladi Crne Gore ionako nema Crnogoraca.
Ova vrsta razumijevanja i interpretacije srebreničkog grnocida maligna je historijska laž, koja ide na ruku onima koji pokušavaju da ga prikriju ili minimizuju. Ibrahimoviću je to poslužilo da se prikaže kao, eto, “jedini zaštitnik svog naroda. Srpski nacionalisti mogu biti zadovoljni”, kaže ambasador Vlahović, koji se 2004. godine, kao prvi crnogorski zvaničnik, u Potočarima poklonio žrtvama srebreničkog genocida.
U Potočare je ove godine otišao i predsjednik Jakov Milatović. Zašto je uopšte odlazio, jeste li razumijeli?
VLAHOVIĆ: Slučajni predsjednik Crne Gore je, u svoja dva ili čak tri saopštenja istim povodom, samo jednom pomenuo pojam – genocid. Istovremeno, u objavi na društvenoj mreži X, Milatović govori o nekim nedefinisanim žrtvama, što je u dijelu crnogorske javnosti prihvaćeno kao dovoljno i kao dobro. Prigodni izrazi, koji povlađuju velikosrpskom nacionalizmu, prikrivaju suštinu onoga što se dogodilo u Srebrenici i, još važnije, pokušavaju da ignorišu razlog zbog čega su svijest i znanje o srebreničkom genocidu važni za Crnu Goru.
Zašto su važni?
VLAHOVIĆ: Zato što je Crna Gora multietničko društvo, bez mogućnosti opstanka ukoliko se taj magnum crimen ignoriše, marginalizuje i interpretira na način koji krije njegovu sadržinu, razloge i posljedice. Izbjegavanjem da govorimo o genocidu u Srebrenici pokazujemo da se odričemo tradicije multietničkog, građanskog društva i da praktično kopiramo ono što se, nažalost, posljednjih godina događa u Bosni i Hercegovini. Govorim o modelu društva koje je fragmentisano i zaleđeno u onome što je uokvirio i normirao Dejtonski sporazum. Prošlo je trideset godina, a u BiH imamo dvije države u državi i tendenciju za formiranjem i treće države; imamo etničku apsolutizaciju i federalizaciju i negativnu refleksiju takvih procesa na Crnu Goru.
I slučajni predsjednik Milatović i aktuelna vlast u Crnoj Gori, uključujući Bošnjačku stranku, njenog lidera i njeno rukovodstvo, praktično potvrđuju nacional-šovinističku interpretaciju onoga što je danas bosanskohercegovačka zbilja, ali i intenciju koja se prenosi iz Srbije na region i Crnu Goru.
Šta je tačno intencija?
VLAHOVIĆ: Da se Crna Gora vidi kao segmentirana i podijeljena; isparcelisana između takozvanih “pravih predstavnika naroda”, u koje sebe ubrajaju četnički vojvoda Andrija Mandić, agent ili proksi Srbije Milan Knežević, populisti i nacional-šovinisti kao što su Bečićeve Demokrate i Socijalostička narodna partija, kao i, u većini svojih rukovodećih ljudi, Pokret Evropa sad premijera Milojka Spajića, koji se pretvara da na sve to gleda iz tobožnje pozicije političkog centra. U tom smislu, uz podršku nacionalista iz manje brojnih naroda – potpredsjednika Vlade Ervina Ibrahimovića i ministra Nika Đeljošaja ispred grupe albanskih stranaka, dobijamo proces koji od Crne Gore, građanske i demokratske zajednice svih građana koji u njoj žive, pravi fragmentisano društvo, čiji su šavovi razdvajanja etnički i religiozni. To, uostalom, potvrđuje i način na koji je vlast obilježila tri decenije genocida u Srebrenici. Što nije bilo ni slučajno, ni naivno.
Šef diplomatije i lider Bošnjačke stranke (BS) Ervin Ibrahimović je, odgovarajući na pitanje zašto sjedi u Vladi sa negatorima genocida u Srebrenici i apologetama ratnog zločinca Ratka Mladića, odgovorio da ”Crne Gore ne bi bilo da nije bilo BS”, kao i da bez te partije ”ne bi bilo NATO integracija, a neće biti ni EU”. Kako tumačite ovaj odgovor?
VLAHOVIĆ: Kao providnu zamjenu teza. Crnogorci, Srbi, Bošnjaci, Muslimani, Albanci, Hrvati i ostali u Crnoj Gori su 2006. na referendumu glasali kako su glasali – zbog sebe. Nisu, dakle, jedni drugima učinili uslugu, niti su stvorili dug ili obavez na drugoj strani; glasali su u najboljoj vjeri da je obnova državne nezavisnosti Crne Gore najoptimalnija opcija za njih, za njihove porodice, za sve gradane. Najzad, glasali su za svoju zemlju. Nezavisna, demokratska, građanska i multietnička Crna Gora najbolji je izbor za sve nas. U tom smislu, ovdje nije riječ o Bošnjačkoj stranci, nego o Bošnjacima, našim muslimanima. Lider BS, naime, ne zastupa sve Bošnjake; on predstavlja Bošnjačku stranku, koju pokušava da izjednači sa Bošnjacima. Da Ibrahimović ne predstavlja sve Bošnjake potvrdili su izbori u Podgorici, na kojima BS prvi put nije prešla cenzus.
Da, ali referendum iz 2006. slično tumači i dio albanskih stranaka.
VLAHOVIĆ: To je ista logika. Kao ministar vanjskih poslova Crne Gore, razgovarao sam sa našim Albancima i Bošnjacima i u Crnoj Gori i izvan nje – i prije i poslije referenduma. Gasali ste za sebe i za svoju zemlju, niste činili dobru uslugu Crnogorcima ili lošu uslugu Srbima, govorio sam im.
Ministri Ibrahimović i Đeljošaj su nacionalisti, što nije uvreda, već konstatacija. Obojica su u koaliciji sa nacional-šovinistima, neočetničkim i velikosrpskom strankama na državnom nivou. To ruži nesporno nasljeđe one Bošnjačke stranke na čijem je čelu bio rahmetli Rafet Husović. Današnja BS ne liči na tu partiju.
Kada govorimo o nacionalizmu, sjećam se da sam prije tri ili četiri godine razgovarao sa Ibrahimovićem o participaciji Bošnjaka i Muslimana u Javnom servisu RTCG: žalio se da tamo nema novinara Bošnjaka, pa sam mu naveo nekoliko imena. Da, ali to nisu naši, odgovorio je.
Čiji?
VLAHOVIĆ: Bošnjačke stranke. Nisu njihovi članovi. Sličnu poziciju ima i ministar Đeljošaj, koji vodi klijentelističku politiku: traži određene koncesije od drugih nacionalista, od kojih očekuje isto. Usluga za uslugu, plaćanje na stolu za plaćanje ispod stola ili obrnuto. Naravno, to nema veze sa politikom koja želi da bude evropska.
Nego?
VLAHOVIĆ: Nego sa, pardon, lokalnim i provincijalnim nacionalistima, koji navodnim nastavkom evropskih integracija Crne Gore pokušavaju da opravdaju učešće svojih stranaka u vlasti sa antievropskim i velikosrpskim, nacionalističkim strukturama.
Učešće stranaka manje brojnih naroda u Vladi proizvod je i izvjesnog pritiska ili „ljubaznog naređenja” naših američkih, britanskih i francuski prijatelja, koji su i BS i albanske partije željeli u vlasti kako bi proširili ideološku i političku osnovicu aktuelne većine i kako bi, mislili su, spriječili dominaciju velikosrpskih, anticrnogorskih i antievropskih partija.
Naši evropski prijatelji sada shvataju da taj eksperiment nije uspio.
Je li uopšte mao šansu?
VLAHOVIĆ: Nije, jer Spajićeva Vlada nije evropska i ne vodi evropsku politiku. Ta je Vlada zatočenik ili dobrovoljni talac režima u Beogradu. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, naime, zapadnim partnerima ponavlja da Crna Gora ne može i ne smije da uđe u EU prije Srbije. Što znači – nikad! To potvrđuje i činjenica da je aktuelna vlast pokvarila odnose sa svim državama regiona, osim sa Srbijom, naravno. Zagreb je Podgorici poslao nekoliko protestnih nota, a tri državna funkcionera proglasio za persona non grata. I iz Sarajeva su dobili dvije opavdane protestne note, a o problematičnom odnosu prema Kosovu nema potrebe da govorim.
Zahvaljujući ovoj vlasti, Crna Gora nema politiku, nema diplomatiju, nema vanjsku politiku.
Šta ima?
VLAHOVIĆ: Ima “politiku” sastavljenu od hrpe besmislica i fraza koje ništa ne znače. Mi smo “predvodnici” EU integracija na Zapadnom Balkanu, iako je istina da nam je, u tom smislu, konkurencija samo Albanija. Dok govore o Evropi i evropskoj agendi, partije u Vladi Milojka Spajić povlače seriju poteza koji pokazuju da im evropska načela, standardi i principi ne znače ništa. Spajić, pritom, pokušava da serijom “biznis” dilova – mimo Zakona o javnim nabavkama, tj. bez međunarodnih tendera ili uz procedure koje ih potpuno kompromituju – na brzinu ostvari neke megalomanske projekte, što se neće dobro završiti. Ni po njega, za što ćemo lako, ali ni po Crnu Goru.
Nedavno su, na primjer, tokom posjete Budimpešti, premijer Spajić i de facto premijer, njegov šef Kabineta Krvavac, potpisali direktni “G2G” sporazum vlade sa vladom, koji se tiče crnogorske Luke Bar. O tome još nije bilo pomena u javnosti, ali će i to brzo doći na red i pod lupu Brisela. U slučajevima i skandaloznim situacijama koje su u toku – nelegalni sporazum sa biznismenom iz UAE koji je suvlasnik projekta “Beograd na vodi”, na primjer, ili o veoma problematičnoj proceduri koja se odnosi na koncesiju za naše aerodrome, javnost ponešto i zna.
Imaju li osnova spekulacije da iza većine stranih investitora stoje srpski i ruski kapital?
VLAHOVIĆ: Bojim se da je Srbija uključena u sve o čemu smo razgovarali. Srpski nacionalni, poslovni, politički i bezbjednosni interesi postoje i za Luku Bar, za crnogorske aerodrome, za Elektroprivredu, za Željeznicu, za energetske projekte … Srbija otkupljuje medije u Crnoj Gori, jedan po jedan. Vučić danas bitno utiče, čak može da kontroliše i kanališe ne samo medijsku, političku i bezbjednosnu situaciju u Crnoj Gori, nego i političare koji su na različite načine vezani za Beograd i za Moskvu. Na kraju, najznačajniji i najuticajniji agent velikosrpske politike u Crnoj Gori je državna Crkva Srbije, pomoću koje se ostvaruje zastrašujući destruktivan, maligni uticaj na crnogorsku kulturu, obrazovanje, medije, na političke stranke; praktično na sve sfere živora.
Predsjednik Srbije, piše podgorički portal Standard, planira vanredne parlamentarne izbore u Crnoj Gori, nakon kojih bi četnički vojvoda Andrija Mandić i formalno preuzeo lidersku poziciju. Koliko je to realno?
VLAHOVIĆ: Kako sada stvari stoje, ukoliko se ne dogodi nešto vanredno, stvari idu ka tome da, ako ne bude prijevremenih izbora, Andrija Mandić zaista preuzme poziciju premijera. Njegove aktivnosti, ne samo u smislu ideološkog/političkog uticaja, nego i u smislu dnevne politike, pokazuju da se ni jedna kapitalna odluka ne može donijeti bez njega, tj. da zavise od njegove volje.
Pokret Europa sad (PES) premijera Spajića dramatično gubi uticaj i pozicije, o čemu ne svjedoče samo rezultati serije lokalnih izbora. Ono što PES predlaže i politike koje promoviše zapravo čine dobre usluge Mandiću i njegovoj grupaciji. Spajić i njegovi pripremaju tranziciju prema punoj vlasti velikosrpskih nacionalista.
Kako?
VLAHOVIĆ: Tako što nedemokratske i antievropske zakone koji ruše evropsku agendu predlaže ne Mandić, nego upravo PES. Primjer je i nedavno predloženi Zakon o izmjenama Zakona o javnom okupljanjima, koji je skandalozan i koji guši slobodu govora i slobodu okupljanja, što je jedno od temeljnih ljudskih prava. Ako se postojeća kolotečina, ta loša inercija nastavi, niko ne treba da bude iznenađen ako dominantna struktura u crnogorskoj Skupštini i Vladi bude proruska i velikosrpska politička grupacija četničkog vojvode Mandića.
To znači da je pregrupisavanje na političkoj sceni, tj. koalicija PES-a sa proevropskom opozicijom isključena? Uostalom, ko o tome odlučuje – premijer Spajić ili BIA?
VLAHOVIĆ: Vlast u Podgorici ne donosi odluke samostalno. S jedne strane imate dominaciju iz Beograda i Moskve, a sa druge prilično površan odnos Brisela i drugih evropskih centara prema crnogorskoj društvenoj i političkoj zbilji. S obzirom na globalna kretanja, na prilike u SAD i na njihovu komunikaciju i “saradnju” sa EU, u Crnoj Gori postoji nerealno hiper-optimistično očekivanje da će naši zapadni prijatelji odjednom zaključiti da je dosta sa eksperimentom, u kojem, kao što rekoh, učestvuju ”predstavnici naroda”, a ne predstavnici građana, i da je potrebno da, u zemlji u kojoj je zvanično najvažnija agenda ona evropska, partije koji su autentično demokratske, građanske i evropske budu dio vlasti, a ne opozicije.
Okolnosti i procesi su takvi da bi projekcija o kojoj me ptate, ukoliko uopšte postoji, mogla stići iz država EU – prije svega iz Njemačke i Francuske. S druge strane, čini mi se da britanska diplomatija ima svoje račune i svoje pozicije, a američka administracija potpuno drukčiju – izolacionističku i nacionalističku poziciju, koja ne mari mnogo za Evropu, još manje za Balkan. Ukoliko naši evropski prijetelji iz Kvinte budu insistirali da ulasku prozapadne opozicije u Vladu, bio bi to pozitivan korak za Crnu Goru, indirektno i za region.
Šta radi opozicija?
VLAHOVIĆ: DPS i Evropski savez, čini mi se, ulažu previše nade u “boga iz mašine”, tj. od božje intervencije očekuju da završi posao njihovog vraćanja u vladu. Uprkos jasnom i dosljednom oponiranju gotovo svim potezima vladajuće strukture, iz njihovih javnih nastupa je jasno da sa izvjesnom zadrškom pristupaju komunikaciji sa Pokretom Evropa sad, kao i sa Bošnjačkom strankom i albanskim partijama.
Ne vjerujete u moć tog Deus ex machina?
VLAHOVIĆ: Ne, ne vjerujem u tu “božju intervenciju”, koja će nam mudro otkriti da je Andrija Mandić neko ko ne želi u EU, koja će promijeniti nastup i odnos prema Crnoj Gori i kompozicijiu njene vlasti. Mogućnost intervencije naših evropskih prijatelja, uz blagonakloni odnos ili, preciznije, bez ometanja SAD i UK, iziskuje potrebu da se nešto dramatično loše dogodi u crnogorskoj politici, što bi bio okidač, izgovor ili opravdanje da se kaže – e, sad je dosta, gospodine Mandiću, ne možete više biti dio vladajućih struktura. Međutim, Andrija Mandić nije glup da povuče takav dramatičan i svima vidljiv potez. Naprotiv: zajedno sa onima koji stoje uz njega – Knežević i Bečić – veoma dobro tempira što i kako radi i neće rizikovati da im vladanje Crnom Gorom bude uskraćeno u sred operacije njene postepene srbizacije.
Istini za volju, Mandić je već povukao mnoštvo poteza koji njega i njegove diskvalifikuju da budu u vladi čija je zvanična politika integracija u EU. To se, da se razumijemo, već dogodilo, i to više puta.
Zašto Brisel nije reagovao?
VLAHOVIĆ: Očito su starali da ti potezi nisu bili toliko alarmantni. Naši evropski prijatelji prihvataju da se to događa i na to ne reaguju. Ponavlja se, dakle, problem koji vidimo u Srbiji, ali u cijelom regionu: prag je spušten do nivoa neprepoznatljivosti i umrtvljenosti evropske politike i, umjesto odlučne diplomatske reakcije, imamo otaljavanje sa kratkovidom “ideološkom” pozicijom kako Crna Gora napreduje, kako je lider u evropskim integracijama, iako rezultati privremenog zatvaranja poglavlja ne pokazuju da se stvari kreću potrebnim tempom i u dobrom pravcu.
Nedavno ste evropskim snagama u regionu predložili zajednički nastup na međunarodnom planu. Ima li odgovora?
VLAHOVIĆ: Nažalost, nemam dobre vijesti u tom smislu. Na sve tri adrese u regionu – BiH, Kosovo i Crna Gora sa kojima sam imao prilike da razgovaram, postoji veliko interesovanje, odobravanje za neke od navedenih argumenata i potrebe za zajedničkom akcijom. Međutim, postoji i inercija, neshvatanje potrebe i njene urgentnosti da zajednički nastupimo u Briselu i prema Briselu, posebno u situaciji koju nameće nova američka pozicija i novi evropski kontekst, ali i dramatične prilike u Srbiji, koje mogu imati veoma negativne reprekusije po cijeli region. Što prije shvatimo da treba zajednički da nastupimo prema našim evropskim prijateljima, bolje za sve nas; bar kada je riječ o tri zemlje koje sam nabrojao i koje su za sada taoci režima u Beogradu. Da li smo to voljno ili nevoljno, ne mijenja suštinu problema.
Preporučeno
Razgovarala: Tamara Nikčević
Video