U prethodnih desetak godina Evropska unija se na više strana dovela u nepovoljan položaj vodeći kvazi-pragmatičnu politiku i zanemarujući temeljne vrijednosti na kojima se zasniva evropska integracija.
Jedno od područja na kojima je nepotrebno stvorena nepovoljna situacija zbog tog nazovi pragmatizma jeste i prostor Zapadnog Balkana.
Umjesto da na Balkanu, kao i u drugim dijelovima Evrope, insistira na tome da se među državama na tom prostoru uspostavljaju ravnopravni odnosi zasnovani na međusobnom poštovanju, stalno se podilazilo konceptu tretiranja jedne, dviju ili triju država s ovog prostora kao nekakve okosnice, u odnosu na koju ostale države moraju uskladiti svoje politike i orijentisati se na neki oblik potčinjenosti tim državama „osovine”.
Godinama su Hrvatskoj stizale ponude iz Beograda i iz nekih zemalja Unije o stvaranju nekakve „osovine Zagreb–Beograd” kao ključa balkanskih odnosa. Hrvatska je pragmatično bježala od tih ponuda, a to je uslovilo i njen evidentni regionalni dezangažman. U Zagrebu je procijenjeno da bi bilo kakva bliskija saradnja s Beogradom za Hrvatsku značila uplitanje u vrtlog balkanskih sukoba, koje, sagledamo li istoriju tih sukoba, redovno kreira ekspanzivna politika Srbije i neka od njenih inačica nacionalizma.
Ključni prioritet – stabilizacija BiH
Procjena Hrvatske bila je da je za nju važno članstvo u Evropskoj uniji i NATO-u, a najveći dio vremena, od ulaska Hrvatske u EU do danas, izvršnu vlast su obnašale političke opcije koje su zagovarale „više Evrope”. Čak i u vrijeme vlade Zorana Milanovića, koji danas funkcioniše kao kvazisuverenista i preuzima retoriku nalik premijerima – mađarskom Viktoru Orbanu i slovačkom Robertu Ficu – evropska politika Hrvatske, koja je bila uglavnom pod kontrolom mlađeg koalicionog partnera, odnosno liberalno-demokratske potpredsjednice vlade i ministarke vanjskih i evropskih poslova Vesne Pusić, u evropskim institucijama zagovarala je koncept „više Evrope”.
Ministarka Pusić je i zacrtala smjer koji je i nakon njenog mandata hrvatska politika uglavnom pratila. Njene „balkanske ambicije” bile su uglavnom ograničene na podršku evropeizaciji Bosne i Hercegovine, a njen najveći uspjeh jeste činjenica da su 2014. Njemačka i Britanija svojom inicijativom za Bosnu i Hercegovinu prihvatile dobar dio njenih ideja.
Njena taktika u BiH bila je prilično slična taktici premijera Plenkovića, koji je procijenio da je ključni hrvatski interes u regionu stabilizacija Bosne i Hercegovine i njeno uvlačenje u evropsku integraciju, pa je njegov angažman unutar Evropskog savjeta za to da BiH otvori pretpristupne pregovore ujedno i vrhunac dosadašnje hrvatske balkanske inicijative.
U uslovima kada se evropske politike dramatično mijenjaju, kada je Evropska unija shvatila da je neodrživo stanje u kojem ona nema razvijen vlastiti odbrambeni identitet i u kojem nedovoljno radi na afirmaciji svojih vrijednosti, čini se da je premijer Plenković, kao ključni kreator hrvatske vanjske politike, shvatio da politika samoizolacije prema Balkanu više ne doprinosi ni hrvatskoj, ni evropskoj sigurnosti.
Istovremeno su se u javnosti pojavile dvije inicijative: ministar odbrane potpisao je deklaraciju o jačanju vojne i odbrambene saradnje s Albanijom i Kosovom, a premijer Plenković je na Evropskom savjetu inicirao da se u aprilu otvori ozbiljna rasprava na samitu Savjeta o stanju na Balkanu i ulozi Srbije u stvaranju krize, prije svega o izvozu napetosti u Bosnu i Hercegovinu.
Hrvatska mora preuzeti dio odgovornosti za komšiluk
Deklaracija o vojnoj saradnji tri države, od kojih su dvije u članstvu NATO-a, dio je procesa koji se počeo odvijati izdvajanjem finansija za razvoj evropske sigurnosti, vojne industrije i stvaranjem samostalnog sigurnosnog identiteta Unije. Hrvatska je jedna od država koja ovu promjenu nije dočekala nespremna – njena vojna industrija, koja je skromna, ali „živahna”, ima velike ambicije i vidi nišu eksponencijalnog razvoja.
Projekti poput izgradnje fabrike municije, s partnerima iz NATO-a, već se godinama razvijaju i pripremaju, a sada se otvara šansa za ubrzanu realizaciju onoga što se do juče činilo optimističnim snovima. Ako želi učestvovati u izgradnji novog evropskog sigurnosnog identiteta, Hrvatska mora preuzeti svoj dio odgovornosti za najbliže susjedstvo, a trilaterala s Albanijom i Kosovom, koja je tu i zato da bi se Kosovo čvrsto vezalo uz evropske strukture, važan je prvi korak u takvoj inicijativi.
Kad bi okolnosti bile povoljnije i kad u Crnoj Gori politike odbrane i nacionalne sigurnosti ne bi bile pod kontrolom veto snaga povezanih s Vučićevim autoritarnim režimom, kad Sjeverna Makedonija ne bi sve više padala u zamku Vučićevog patogenog uticaja, te kad bi se uspostavila temeljna politička stabilnost u Bugarskoj, obuhvat ovakvog savezništva na rubu Evropske unije mogao bi biti daleko širi.
Oni koji poznaju Plenkovićev modus operandi sigurni su da prvi korak koji je napravljen – stvaranje balkanske trilaterale – nije napravljen bez širih političkih konsultacija s evropskim liderima. Da bi promjene započele, bilo je potrebno da padne politika bivše njemačke kancelarke Angele Merkel, koja je bila izrazito naivna u odnosu na totalitarni režim u Moskvi i koja je Putinu omogućila da u jednom periodu uspostavi energetsku zavisnost Njemačke i velikog dijela EU o ruskim energentima. Uz to, na Balkanu je prihvatila odnos suprotan temeljnim vrijednostima evropske integracije, podržavajući nedemokratskog, autoritarnog vladara, vođu režima zasnovanog na ambicijama imperijalizma sirotinje.
Kancelar Olaf Scholz je u svom mandatu izvukao Njemačku iz ruskih energetskih škara, ali, uprkos drugačijem stavu mlađih koalicionih partnera – zelenih i liberala – nije shvatio štetni potencijal režima Aleksandra Vučića. Sada, kad dolazi nova njemačka administracija, stvaraju se pretpostavke i za nove politike, a kriza u Srbiji svakom je racionalnom političkom akteru morala pokazati da Vučić ne uspijeva isporučivati ni elementarnu sigurnost u svojoj državi, a kamoli da bi mogao biti nosilac sigurnosti u široj regiji.
Gotovo svi problemi se mogu riješiti lako
Kvadratura balkanskog kruga uopšte nije tako komplikovana, kao što je neki žele prikazati. Izuzmemo li velikosrpski nacionalizam, koji danas nastupa pod egidom „srpskog svijeta”, za kojeg njegovi tvorci smatraju da je silno ojačan mogućnošću da administracija predsjednika Trampa nametne „mir” Ukrajini, shodno vrijednostima koncepta „ruskog svijeta”, iz kojeg je ovaj Vučićev projekat samo deriviran, svi se drugi balkanski problemi mogu riješiti relativno lako, u skladu s temeljnim evropskim vrijednostima.
Rješenje međunacionalnog spora u Makedoniji 2001. godine, Ohridskim mirovnim sporazumom, bio je trijumf evropskih načela – spor nije riješen diobom teritorija, nego su granice ostale nepromijenjene, a mir je postignut diobom političke moći i vlasti. Isti je recept za uspostavljanje trajne stabilnosti u BiH, koja bi morala biti zasnovana na načelima suvereniteta cijele države, njenoj funkcionalnosti i istovremeno sprovođenju temeljne decentralizacije i takve diobe moći, čime bi i trima konstitutivnim narodima i svima ostalima u BiH bila omogućena trajna ravnopravnost.
Projekti poput Otvorenog Balkana, koji zagovaraju osovinsku podjelu, i koji državama na ovom prostoru šalju poruku da se moraju pomiriti s inferiornošću u odnosu na države koje su fokus takvih projekata (u ovom slučaju Srbija i Albanija), više ne bi smjeli biti tolerisani, a Unija ne bi smjela graditi odnose s onima koji zagovaraju „asimetrične odnose” i sebe vide u nekoj kvaziimperijalnoj poziciji.
Unija ne smije dozvoliti da se u njeno susjedstvo prelije koncept „ruskog svijeta”, koji počiva na ideji o „pravu” te države da na prostoru koji smatra svojom istorijskom, političkom i ekonomskom interesnom zonom, diktira odnose podložnosti drugim državama, pa da čak i otima dijelove njihova teritorija. Svako tolerisanje „srpskog svijeta” na Balkanu otvaranje je prostora za legitimisanje patološkog uticaja Putinovog režima na rubu Evrope, i obrnuto, sama pojava koncepta „srpskog svijeta” dokaz je da taj patološki uticaj, za sada kao „meka moć Rusije”, prodire u evropsko susjedstvo, u onaj prostor koji Unija doživljava kao prostor svog proširenja.
Izgradnja nove politike na Balkanu
Zanimljivo je da je upravo u svom trećem, sasvim sigurno posljednjem mandatu na čelu izvršne vlasti u Hrvatskoj, premijer Plenković otvoreno pristupio pokušaju izgradnje nove politike prema Zapadnom Balkanu i otvorio nišu za napuštanje dosadašnje politike izolacije Hrvatske od tog prostora. Unija mora definisati svoju novu politiku i prema proširenju i prema svom strateškom jugoistočnom boku, a moguće je da će prevladati jedna od dvije strategije.
Moguć je nastavak dosadašnje cinične politike, koja de facto ne računa na proširenja EU na Zapadni Balkan, pa se dio evropskih čelnika, ali i aktera unutar Evropske komisije, prema tom prostoru odnosi cinično, kao prema nekakvom besperspektivnom postkolonijalnom teritoriju, na kojem se tolerišu nedemokratski korumpirani režimi, ako oni „isporučuju” zaštitu ekonomskih i logističkih interesa centra. Ili je moguće evropskim politikama integrisati one djelove tog prostora koji prihvataju zajedničke vrijednosti, a one koji nastoje unijeti patogene uticaje ruskog totalitarnog režima u integraciju uključiti tek nakon katarze i potiskivanja koncepta imperijalizma sirotinje, povezanog s političkom podčinjenošću totalitarnom režimu Vladimira Putina.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku portala Standard.
Preporučeno
Video