Nastao je na mjestu gdje je prije stotinu godina nikla kapela koja nije bila Njegoševa, osim što su u njene temelje, na okupiranoj zemlji, usađene Njegoševe kosti. Iskorišćene da se na crnogorski korijen navrne izdanak koji će izbrisati svijest o pravom Njegošu i o pravoj Crnoj Gori, slovenskom ponosu i pijemontu južnoslovenskih naroda, a ne pomoćnom sredstvu za beogradske velikodržavne aspiracije i načertanija koja ne jenjavaju.
Da nije tako, valjda bi Aleksandar Karađorđević obnovio, u Prvom svjetskom ratu oštećenu, Njegoševu zadužbinu – kapelu posvećenu Svetom Petru Cetinjskom, sagrađenu 1845. godine. Umjesto toga sravnio ju je sa zemljom i konvertovao u „rekonstruisanu“ zadužbinu Karađorđevića.Insistiranje krugova u i van Crne Gore, do dana današnjeg, na obnovi te kapele u kojoj je Njegoš bio „podstanar“ i pogodno ime za zavođenje naroda, ostaće kamen spoticanja između države i Srpske pravoslavne crkve u čije su temelje, simbolički rečeno, uzidani oltari istinske autokefalne Mitropolije cetinjske koju su Crnojevići u 15. vijeku očuvali braneći je, iako se to zaboravlja, i od tadašnjih srpskih vazala turske carevine.
Zato su Lovćen, Njegoš i kapela ujedno meta i platforma negacije tog istog Lovćena i Njegoša, preko kojih je najlakše i jedino moguće mijenjati percepciju Crne Gore o sebi samoj.
Ne čudi zbog toga kako na današnji dan nema u „Njegoševoj zemlji ponositoj“ zvaničnog obilježavanja ni državnih delegacija da broje stepenike do monumentalnih karijatida, kripte i Njegoševog groba. Bogobojažljivi državni funkcioneri koji stasavaju u hladu klerikalne misli, „drobe“ o modernoj Evropi, a upravljaju se po feudalnom kursu SPC. Zato će danas upisati prisustvo tamo gdje se pod mantrom crkve zloupotrebaljavaju nečiji grobovi, piše revizija istorije i kreče činjenice dok se sa distance skrivaju tragovi zločina četničke ideologije.
Iskre u kamenu
U tako pobrkanom miljeu, upravo su Lovćen i Mauzolej – kako to i kaže naziv izložbe Narodnog muzeja Crne Gore, zakazane za 31. jul u Crnogorskoj galeriji umjetnosti „Miodrag Dado Đurić“ na Cetinju – bili i ostali „Iskra u kamenu“ i posljednja linija odbrane i Njegoša od raznih prisvajanja, tumačenja i zloupotreba.
Matica crnogorska i Narodni muzej do sada su jedine institucije koje su tematskim sesijama, odnosno izložbom pokazali da „mrtvijem snom“ ne spava kompletno pleme…
Ima i neke simbolike što će izložbena postavka o Njegošu i Mauzoleju biti upriličena u galeriji koja nosi ime još jednog velikana i umjetnika kakav je Dado Đurić.
Ostalo je zapisano da je u ono pomamno vrijeme, devedesetih, u razgovoru sa Krstom Mijanovićem za tadašnji neđeljnik Monitor, Đurić u februaru 1991. godine komentarisao i tadašnje velikosrpske najave da bi Mauzolej trebalo oburdati, a na njegovo mjesto izgraditi kapelu…
„To je sprdnja. Kakvo rušenje, kakva kapela. Možda je politika kumovala da se podigne Mauzolej, ali narod, i to ne samo Crne Gore, je dao pare za njegovu izgradnju, želeći da se oduže Njegošu. Mislim da su se i odužili. A ti jadnici koji ne mogu podnijeti Mauzolej samo što je Meštrovićevo djelo ne znaju da je on jedan od najvećih jugoslovenskih umjetnika. I u svijetu predstavlja jednog malog genijalnog skulptora. Nije sramota što njegov spomenik stoji na Njegoševom grobu. Grobu čovjeka koji je bio veći pjesnik, pa i državnik nego li duhovnik. Pored toga sve da te avetinje i oburdaju Mauzolej i oziđu kapelu to neće biti ona stara, isto kao što ni ona nije bila ona u kojoj je Njegoš prvi put bio sahranjen. To bi bilo kao kad bih ja razbucao jednu sliku pa probao ponovo da je naslikam. Ne može se ništa što je jednom uništeno povratiti” , bio je Dadov komentar na ideje o podizanju kapele koja to nije…
Prošlo je o tog intervjua više od tri decenije, a pominjanje dislociranja Mauzoleja opet je sa istog pola političkog spektra emitovano kao vječna misija…
Prije nego će postati ministarka u vladi Zdravka Krivkopića, Vesna Bratić imala je zamisao da „se kapela mora popeti na vrh Lovćena, a da se mauzolej mora spustiti malo niže“.
Nakon što je preuzela dužnost ministarke revidirala je stajalište, tvrdeći da je nastupila malo nepromišljeno, jer nije tehnički moguće izmjestiti Mauzolej, ali da svakako treba podići kapelu.
Između tih izjava, ostalo je zapisano, stavila je i svoj potpis 2021. godine na inicijativu da, konačno, poslije dugo vremena, počne sanacija mauzoleja i rekonsturkcija krova tog objekta.
Sadašnjost Mauzoleja
Njegošev mauzolej danas je organizaciona jedinica u okviru Istorijskog muzeja Crne Gore, kroz koju se doprinosi arhitektonskoj, umjetničkoj i kulturnoj valorizaciji samog objekta, te prezentaciji ličnosti Petra II Petrovića Njegoša i očuvanju njegovog grobnog mjesta.
,,Možemo slobodno reći da Mauzolej na Lovćenu, pored Muzeja kralja Nikole, po svim parametrima predstavlja najatraktivniju crnogorsku destinaciju iz domena kulturnog turizma. On je kao takav jedinstven i prepoznatljiv simbol samostalne, suverene i nezavisne Crne Gore, dakle onih vrijednosti koje je u amanet, kako se to voli reći, ostavio Petar II Petrović Njegoš”, kazao je Pobjedi Predrag Malbaša, diplomirani arheolog, istraživač savjetnik i pomoćnik direktora za muzejske poslove u Narodnom muzeju Crne Gore.
Prema njegovim riječima, burna politička prošlost i često mijenjanje državnog okvira Crne Gore, od 1918. godine, do danas, uticali su da se u crnogorskoj javnosti različito percipira građenje Mauzoleja.
,,Strukom neopterećena razmišljanja, po pravilu su obojena političkim interesima i ideologijama. Ovaj, istina, legalan i legitiman pristup, sa stanovišta struke ne zavređuje bilo kakav komentar”, ističe Malbaša.
Dodaje da se na ovom kulturnom dobru, a u skladu sa odobrenim projektom, obavlja sanacija krovnog pokrivača, a planirano je da se na jesen sprovedu i konzervatorski radovi, koji bi obuhvatili sanaciju svoda, te konzervatorske tretmane na skulpturama i u kripti.
,,Ekstremni vremenski uslovi negativno djeluju na cijeli kompleks, pristupne staze i stepenište, pa je kontinuirana zaštita ovog objekta poželjna i potrebna”, naglasio je on.
Ističe da nema sumnje da će Narodni muzej Crne Gore, i u narednom periodu biti posvećen očuvanju, valorizaciji i prezentaciji Njegoševog mauzoleja na Lovćenu, te da u tom smislu, kao i do sada očekuju potpunu podršku Vlade Crne Gore.
Posveta Njegošu
Profesor Fakulteta dramskih umjetnosti na Cetinju Janko Ljumović ističe za Pobjedu da je Mauzolej spomenik novog vremena i ideja veličanstvene posvete Crne Gore Njegošu, simbol Crne Gore.
,,Grandiozan za mnoge, ali za dio javnosti neprihvatljiv jer grandiozan možeš biti samo u Beogradu, u kome Meštrović potpisuje nekoliko spomenika, simbola tog grada. Kapele, i prva i druga nastale su u duhu svog vremena, a današnje mahanje ili pozivanje na njih više služi kao element kreiranja političkog identiteta i sredstvo za političke strategije”, ističe Ljumović.
Prema njegovim riječima, Njegošev mauzolej koliko god mu pripisivali ideologiju socijalističkog perioda, svojom komunikativnošću i trajanjem nadišao je svaku ideologiju.
,,On je trajna vrijednost crnogorske kulture, i u konačnom zaštićeno kulturno dobro, i kao jedan od memorijalnih spomenika na Cetinju, kulturno dobro kojim upravlja Narodni muzej Crne Gore. Mauzolej je stvorio osjećaj mjesta kroz niz relacija, od jednostavnog prepoznavanja do empatijskog odnosa prema mauzoleju na Lovćenu i njegove duboke povezanosti kao temeljem nacionalnog i kulturnog identiteta”, naveo je Ljumović.
Smatra da ni danas ne jenjavaju, kao ni sedamdesetih godina prošlog vijeka, pokušaji da se Mauzolej svede na ideološku ravan, a kapela bude izgovor za navodno držanje do Njegoševog amaneta.
U tom kontekstu, kako kaže, korisno je podsjećanje na dvobroj časopisa Umetnost iz 1971. godine posvećen izgradnji mauzoleja na Lovćenu i koji je bio zabranjen.
,,Tadašnji Savez komunista Beograda odluku o zabrani kvalifikovao je riječima da srpski nacionalisti prisvajaju tekovine crnogorske kulture i da je za njih Njegoš isključivo srpski pjesnik. Ističu takođe da objavljeni tekstovi posvećeni Njegoševom mauzoleju na Lovćenu pojačano omalovažavaju crnogorsku naciju, kako to navodi istoričarka Radina Vučetić u studiji Monopol na istinu”, podsjetio je Ljumović.
Ukazuje da je reprint tog broja časopisa Umetnost, pod nazivom „Sumrak Lovćena“ objavljen 1989. u Beogradu, u vremenu tzv. događanja naroda i prije dvije godine u „oslobođenoj“ Crnoj Gori.
,,Kontinuitet negiranja i omalovažavanja traje i u ovoj godini jubileja u kojoj sudeći po odsustvu najava Vlada Crne Gore i Ministarstvo kulture i medija, nemaju u svom kalendaru događaja svečanost kakvu zaslužuje ovaj značajan jubilej Crne Gore”, zaključio je Ljumović.
Istorijat brige i nebrige
Kako je Pobjedi kazao pomoćnik direktora za muzejske poslove u Narodnom muzeju Crne Gore Predrag Malbaša, brojni pokušaji da se Njegošev mauzolej tokom godina povjeri na brigu lokalnoj samoupravi, službi zaštite spomenika kulture, turističkoj privredi, muzejskoj struci ili nacionalnim parkovima, ovaj spomenik su doveli u nepovoljnu situaciju.
,,Jedva čekajući da ga predaju nekom drugom subjektu, svi oni su zaboravljali da na ovom spomeniku preduzmu mjere zaštite i očuvanja, a situacija je postajala sve gora i gora. Još 1976. godine uočeni su nedostaci u krovnoj konstrukciji, da bi tokom narednih 20 godina, zbog neodržavanja i ekstremnih klimatskih uslova, došlo do ubrzanog propadanja prilazne staze i stepeništa, prokišnjavanja tunela i opadanja maltera, brojnih kvarova na električnoj mreži i problema sa zaštitom od električnih pražnjenja”, naveo je Malbaša.
Podsjetio je da je zbog lošeg stanja ovog spomenika kulture, Ministarstvo kulture pokrenulo 1994. godine inicijativu za osnivanje Javne ustanove Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša, pa je Skupština Republike Crne Gore, na sjednici od 29. jula iste godine, u cilju zaštite i valorizacije Mauzoleja, donijela Odluku o organizovanju ove ustanove.
Osnovna djelatnost te ustanove bila je čuvanje i održavanje spomenika i njegove ambijentalne vrijednosti, kao i preduzimanje mjera zaštite i obezbjeđenju uslova za zadovoljenje kulturnih, naučnih, estetskih i edukativnih potreba svih zainteresovanih subjekata.
,,Krajem 2006. godine, Vlada Crne Gore je od postojeće javne ustanove Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša i Njegoševog muzeja kao dijela Narodnog muzeja Crne Gore, formirala novu Javnu ustanovu Centar „Njegoš“. Prema tada urađenom elaboratu, Centar je trebalo da predstavlja multidiciplinarnu instituciju koja bi objedinjavala muzejske, bibliotečke i arhivske sadržaje koji se tiču lika, djela i vremena Petra II Petrovića Njegoša. U cilju aktiviranja naučih, izdavačkih, edukativnih i umjetničkih programa, Centru Njegoš su se odlukom o osnivanju, na korišćenje dodijelili kompleks Mauzoleja na Lovćenu, Biljarda na Cetinju i Njegoševa rodna kuća u Njegušima. Polemika koja je u crnogorskoj javnosti nastala prilikom donošenja ove odluke, išla je u pravcu problematizacije izdvajanja Njegoševog muzeja i Rodne kuće iz sistema Narodnog muzeja, pa pitanje Njegoševog mauzoleja nije posebno razmatrano. Nakon brojnih rasprava i okruglih stolova Odluka o osnivanju Centra „Njegoš“ ostala je mrtvo slovo na papiru a Njegošev mauzolej je nastavio da funkcioniše kao samostalna institucija kulture”, ističe Malbaša.
Ukazuje da je elaboratom iz 2011. godine koji je usvojila Vlada Crne Gore, obrazložena je opravdanost pripajanja Javne ustanove Centar „Njegoš“ i njenih poslova, Narodnom muzeju Crne Gore, kada je kreiran sadašnji organizacioni okvir Narodnog muzeja.
,,Autori reorganizacije Narodnog muzeja, propustili su dobru priliku da se od fondova i objekata Dvora kralja Nikole, Biljarde, Njegoševe rodne kuće i još nekih objekata na Njegušima formira Muzej dinastije Petrović. To je bila prilika da se Mauzolej na Lovćenu izdvoji kao državni specifikum sa širokim opsegom naučnih, kulturnih i edukativnih aktivnosti. Utapanjem Mauzoleja i Lovćena u širi institucionalni kontekst, možda se nesvjesno umanjio i nacionalni značaj, upravo ovog najprepoznatljivijeg crnogorskog simbola. Čak i da su postojale određene funkcionalne prednosti objedinjene institucije, one su morale biti zanemarene u odnosu na isticanje onih posebnih nacionalnih i državnih specifičnosti koje je potrebno sačuvati i promovisati”, smatra Malbaša.
Ukazuje da, sa stanovišta struke, Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša ne posjeduje elemente koji ga mogu uvrstiti u kategoriju memorijalnih muzeja, a njegova eventualna prekvalifikacija u memorijalni spomenik samo ga degradira i umanjuje umjetničke vrijednosti djela Ivana Meštrovića.
Preporučeno
,,Mišljenja sam da Njegošev mauzolej na Lovćenu, kroz neku buduću reorganizaciju Narodnog muzeja, svoje mjesto treba naći u okviru Muzeja dinastije Petrovića, a za kojim postoje opravdani stručni i organizacioni razlozi”, zaključio je Malbaša.
Video