To je za Pobjedu kazao Danilo Kalezić, politički analitičar i istoričar sa kojim smo, u susret Njegoševom danu, razgovarali o zloupotrebi Petra II Petrovića Njegoša u recentnim i aktuelnim događajima ne samo u Crnoj Gori, već i u regionu.
Odluka o uvođenju Njegoševog dana kao državnog praznika kulture, koji se obilježava 13. i 14. novembra, Skupština je izglasala pred kraj 2021. godine. Ove godine se slavi treći put i, kao i ranije, prolazi u sjenci izjava u vezi sa crnogorskim nacionalnim identitetom, državom te tumačenjima Njegoševih djela – najčešće u potpuno pogrešnom smislu.Sagovornik našeg lista ističe da inicijatori ideje o uvođenju Njegoševog dana „u svojoj ideološkoj supstanci imaju primarno ono što nije Njegoš“, te da je u centru „dekonstekstualizacija nekoliko stihova“ koji su se kasnije – posebno u ratovima 90-ih godina prošlog vijeka na prostorima bivše Jugoslavije – instrumentalizovali za opravdavanje ratnih zločina i kao ideloško gorivo velikosrpskog nacionalizma.
“Nesporno je i prijeko potrebno da Njegoš bude dodatno afirmisan u Crnoj Gori, u crnogorskom društvu i kulturi, ali ne na način i iz motiva iz kojih to čine današnji donosioci odluka izvršne vlasti, oličeni prije svega u strankama nekadašnjeg Demokratskog fronta i Demokratama. Oni u Njegošu ne vide filosofa i državnika, nego ono što oni učitavaju da jeste. Njihovo učitavanje i dekontekstualizacija bazirani su na nekoliko stihova koje, kao što sam već rekao, vade iz konteksta, iz književnog djela. Njegoš je, prije svega, književnik i mi ga tako tumačimo, a književno djelo se ne može sjecirati, sklapati i preklapati na način koji odgovara trenutnoj političkoj agendi. A upravo je to ono na čemu insistiraju i što forsiraju naši donosioci odluka”, pojašnjava on.
Kontekst u kojem se on danas pominje sličan je onom iz 90-ih godina, kada je Radovan Karadžić, osuđeni ratni zločinac koji je često citirao stihove crnogorskog vladike i pjesnika, postao dobitnik Njegoševe nagrade za književnost.
Za Kalezića nije sporno niti strano da kultura bude refleksija političkih procesa, i obrnuto, te da se uzajamno oblikuju.
“Međutim, svjedočimo jednoj perverzivnoj stvarnosti u kojoj se sve što može – instrumentalizuje za potrebe velikosrpske agende. To vidimo na svakom koraku. Recimo, Narodna biblioteka „Radosav Ljumović“ u Podgorici organizovala je skup posvećen Njegošu na kojem govore isključivo velikosrpski nacionalisti, oni koji promovišu govor mržnje, koji veličaju ratni zločin. Ti ljudi su, na našu sreću – neuspješno, pokušali da „kidnapuju“ Njegoša i zatvore ga u ideološku matricu kojoj on nije pripadao. Žrtve smo perpetualne potrebe da se Njegoš instrumentalizuje, a Radovan Karadžić je najbolji primjer za to”, istakao je on.
On ukazuje da danas imamo „male radovane karadžiće“ – poput predsjednika opštine Nikšić i poslnaika Marka Kovačevića – koji se trude da na svaki mogući način „kidnapuju“ Njegoša i crnogorsku kulturu „i zatoče ih u kavez velikosrpskog nacionalizma, kojem ne pripadaju ni po formi, ni po suštini“.
“Ne sumnjam da će se taj proces nastaviti i dalje, tim prije što današnju crnogorsku politiku dominantno oblikuju strukture koje su nastavak politike velikodržavnog nacionalizma. Njegoš je, zapravo, njihov ratni plijen kojim danas barjače Crnom Gorom u nadi da će zaista promijeniti suštinu karaktera crnogorske države”, potcrtava Kalezić.
Sagovornik Pobjede saglasan je s time da su poruke o slobodi iz vremena Njegoša pogrešno protumačene. On podsjeća da je Njegoševo stvaralaštvo, i kao političara, i kao književnika, obilježila „romantičarska ideja o oslobađanju od okupatora, o emancipaciji i o izgradnji moderne države i društva“. Sve su to, dodaje, antiteze političkom djelovanju današnjih donosilaca odluka.
“Ideja o slobodi je, prije svega, efektuirana kroz djelo „Luča mikrokozma“ kao najveći iskaz Njegoševe filozofske misli, a njegova suština, univerzalnost i kosmopolitizam nadilaze i Balkan i Evropu. To je u suštoj suprotnosti sa aktuelnim provincijalnim gledanjem na ulogu Crne Gore, na njenu negaciju i pokušaj da se ona – poput Njegoša – stavi u matricu kojoj ne pripada. Barem ne na način koji je ona obnovila 2006. godine”, rekao je on.
U skladu s time je i korištenje Njegoševog lika za novčanice od deset dinara u Srbiji. Na novčanicama se nalazi i lik Nikole Tesle, ali je Njegoš onoj sa najmanjom vrijednosti – što Kalezić vidi kao simboličku ilustraciju njegove vrijednosti u susjednoj državi.
“Velikosrpski nacionalizam, koji je „memorandumski“ potekao iz Srpske akademije nauka i umetnosti, ne interesuje Njegoš van dva-tri stiha koje oni uporno seciraju i stavljaju van konteksta. Interesuje ih kao letigimacija za ratne zločine i velikosrpski pokret. Njegoš je za njih puko oružje, i kao oružje ima upotrebnu vrijednost. Doduše, služi i kao dopuna manjku istorije, od čega hronično pate istoričari te „škole“”, kazao je on.
Podsjeća i na to da izdvajanje fragmenata nekog književnog djela i njihovo stavljanje van cjeline rezultira interpretacijama „kakogod mašta to želi“.
“Oni ne analiziraju Njegoša da bi ga shvatili, već da u njemu traže legitimaciju i afirmaciju svojih predubjeđenja. I nema sramnije stvari od toga”, rekao je Kalezić.
Insistiranje dijela svjetovne vlasti i kler Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori da se na Jezerskom vrhu na Lovćenu ponovo nađe „Njegoševa kapela“ koju su, u suštini, izgradili Karađorđevići nakon aneksije Crne Gore 1918. godine, Kalezić vidi kao još jedno pokoravanje naše zemlje. Kako pojašnjava, za njih je Lovćen „simbol Crne Gore, slobodarstva koje Njegoš i Cetinje nose“. S druge strane, kapela Karađorđevića je simbol okupacije Crne Gore nakon 1918. godine.
– Vraćanje kapele doći će na red onog trenutka kada osjete da su dovoljno jaki da takav projekat i sprovedu. To bi bila svojevrsna kapitulacija, kao što je Aleksandar Karađorđević pomenutom kapelom pokazao dominaciju nad Crnom Gorom, i kruna je projekta asimilacije i aneksije – smatra on.
Ukazuje i na činjenicu da se danas drugim sredstvima pokušava dobiti isti rezultat.
“Ponovo se mijenjaju istorijske činjenice, srlja se u ozbiljan i vrlo zlokoban istorijski revizionisam koji pokušava da istorijske fakte mijenja i prilagođava zbog potrebe da se opravdaju, a pod krinkom ispunjenja Njegoševe želje. Kao da je Njegoš zaista želio da bude sahranjen u kapeli koju mu podiže kralj Aleksandar, a koji je upravo svojim političkim djelovanjem poništio sve ono za što se on zalagao. Takvoj ironiji i licemjerstvu svjedočimo svakog dana. A pitanje je da li će Crna Gora imati snage da se odbrani od takvog projekta, jer bi to bila završna faza u simboličkom pokoravanju Crne Gore”, dodaje on.
I izbor čelnog čovjeka Skupštine Crne Gore Andrije Mandića da na novom logu državnog parlamenta bude zgrada Zetske banovine iz perioda Kraljevine SHS, predstavlja svojevrsnu ilustraciju težnji aktuelne vlasti.
“Sve što oni rade, u funkciji je vraćanja Crne Gore na „podešavanja“ Zetske banovine, jer je ona jedina prihvatljiva forma postojanja Crne Gore. Može da postoji samo kao teritorija bez svog imena, bez svoje nacije i obilježja. Trude se da Crnu Goru vrate u period Zetske banovine, koja je za crnogorsku nacionalnu i državnu emancipaciju, predstavljala tri decenije mraka. U sve to se uklapaju i logo sa Zetskom banovinom, i insistiranje na kapeli Aleksandra Karađorđevića jer su to sve njeni simboli. Crna Gora, nažalost, danas zaista liči na Zetsku banovinu. Sve je već spremno, samo se traži novi Marko Daković, neko ko će da dovrši posao, a tu se Andrija Mandić već prepoznaje kao nastavljač njegovog ideološkog i političkog djelovanja”, zaključuje Kalezić.
Utamničenje crnogorskog nacionaliste
Kalezić ukazuje na to da Njegoša možemo tumačiti i kao književnika i kao vladara.
“Upravo su njegova vladarska i politička misao bile emancipatorske za Crnu Goru, razvoj njenih institucija i uvezivanje države u tadašnju međunarodnu zajednicu. Ako to prevedemo na današnje vrijeme (iako takva analogija nije uvijek ispravna), dobićemo sve ono što je suprotno od političkih interesa aktuelne vlasti. Poslužiću se parafrazom Dostojevskog: da se Njegoš danas pojavi u Crnoj Gori, oni koji ga sada slave – i to iz pogrešnih razloga – utamničili bi ga, zatvorili i proglasili za crnogorskog nacionalistu”, potcrtava on.
Put za uništenje
Razgradnja Crne Gore, kaže Kalezić, počinje i završava se sa Njegošem.
“Ako oduzmete Njegoša Crnoj Gori, stavite ga van nje, i umetnete u oblande i kaveze srpskog nacionalizma, na najboljem ste putu za uništenje Crne Gore. To znaju upravo ljudi koji ga danas vulgarno i beskrupulozno zloupotrebljavaju”, dodaje on.
Podsjeća i na činjenicu da je Antibirokratska revolucije 1988/89. godine, kao ideološku podlogu upravo imala kvazi-interpretaciju Njegoša.
“To je, zapravo, bio samo pokušaj da se sklopi mozaik koji služi za inspirisanje zločina. Slično je bilo i tri decenije kasnije: Njegoš je instrumentalizovan i tokom „AB revolucije drugim sredstvima“, odnosno „narodnim litijama“. Na koncu, upravo je narativ o „Njegoševoj Crnoj Gori“ način da se velikom pjesniku i državniku trajno pripišu osobine i ideološka matrica koju nije imao. Pri tome se ne uvažava ništa od njegovog političkog ili državnog rada, a još manje filosofskog. Za njih je ta „Njegoševa Crna Gora“ ona velikosrpska i proruska, konzervativna i tradicionalna, Crna Gora bez Crnogoraca. Dovoljno je pročitati „Luču mikrokozma“ kako bi se razumio pjesnikov odnos prema konzervativnom društvu i, još važnije, kanonima”, pojašnjava Kalezić.
Kako dodaje, Njegoš je „miltonovski pokušavao da razumije hrišćanstvo, ali i samo društvo“.
Preporučeno
“U kranjem, on je stvorio preduslove i utabao put sinovcu Danilu Petroviću da modernizuje i evropeizuje Crnu Goru, govoreći današnjim jezikom”, dodaje on.
Video