Upravo iz tog razloga je, prema riječima naše sagovornice, potrebno da se nadležni organi mnogo ozbiljnije bave ovim problemom, kao i da naša država što hitnije pripremi i donese Strategiju adaptacije na klimatske promjene.

“Jedino u uslovima kada bude postojao strateški okvir u ovoj oblasti, pod uslovom da se dosljedno primjenjuje, moći će da se kaže da se klimatskim hazardima ne upravlja stihijski, već sistemski”, objašnjava Vojinović za Dnevno.me.

Ističe da se uz podršku veoma kvalitetnog UNDP tima radi na izradi Nacionalnog plana adaptacija na klimatske promjene, koji će obuhvatiti četiri sektora pogođena klimatskim promjenama – poljoprivredu, vode, turizam i zdravlje. Ono što je važno, kako smatra naša sagovornica, je to da će ovaj dokument donijeti i finansijsku procjenu primjene mjera adaptacije klimatskim promjenama u navedenim sektorima.

“Moraju se, međutim, ubrzati aktivnosti na finalizaciji tog dokumenta i Vlada mora pokazati mnogo veću odlučnost da se uhvati u koštac sa jednim od najvećih globalnih izazova XXI vijeka”, izričita je naša sagovornica.

Podsjeća da je u Crnoj Gori, kroz Zakon o zaštiti i spašavanju, prepoznato da su poslovi zaštite i spašavanja zapravo poslovi od javnog interesa. A kako bi se taj sistem postavio na najširoj mogućoj osnovi, uspostavljena su tri nivoa rukovođenja.

Povezani članci

Društvo

Vojinović: Adaptacija na klimatske promjene od suštinske važnosti

Društvo

Vojinović: Građani malo znaju o fenomenu klimatskih promjena, zbog ekstremnih vremenskih uslova sve češće ćemo se suočavati sa različitim izazovima

Društvo

Vojinović: Crna Gora se ne približava konceptu održive i zelene ekonomije, napretka nema u posljednje tri godine

“To su Koordinacioni tim za zaštitu i spašavanje, čiji je rukovodilac predsjednik Vlade, Operativni štab za zaštitu i spašavanje koji vrši operativno koordiniranje aktivnosti učesnika, dok je jedinstveno rukovođenje aktivnostima zaštite i spašavanja na teritoriji opštine obezbijeđeno obrazovanjem Opštinskog tima za zaštitu i spašavanje. Takođe, od 2015. Crna Gora je i članica Mehanizma civilne zaštite EU.

Osim jačanja tehničkih i materijalnih kapaciteta, u oblasti civilne zaštite potrebna je i izgradnja kapaciteta vezano za pitanja ublažavanja, prilagođavanja i smanjenja rizika od katastrofa u nadležnim organima države, ali i na lokalnom nivou i u privatnom sektoru. To zahtijeva kontinuirano opremanje i obuku osoblja zaposlenog na poslovima civilne zaštite, a sve u cilju postizanja njihove spremnosti za kvalitetnu i efikasnu podršku u smanjenju rizika od katastrofa”, ocjenjuje Vojinović.

Adaptacija na klimatske promjene od suštinske važnosti, posebno za poljoprivredu

Naša sagovornica smatra da upravo zbog izostanka Strategije adaptacije, Crna Gora nema kompletan odgovor na ekstremne vremenske uslove koji nastaju kao posljedica klimatskih promjena.

“Podsjetiću da je od 70-ih godina 20. vijeka do danas, svaka decenija u Crnoj Gori bila toplija od prethodne, a najtoplija je bila decenija 2011-2020. Željeni efekti mjera još izostaju, jer se u Crnoj Gori i dalje frekventno koriste fosilna goriva, koja najviše doprinose emisiji i akumulaciji gasova s efketom staklene bašte u atmosferi. Imamo problem i sa uništavanjem prirodnih sistema kroz degradaciju i krčenje šuma, koje su značajni tzv. ponori ugljen dioksida, kao i sa neodrživom prenamjenom upotrebe i zagađenja zemljišta, močvara, poljoprivrednom proizvodnjom sa upotrebom agresivnih hemikalija, upravljanjem morskim područjima i sl.

Generalno posmatrano, priroda je najjači saveznik u borbi protiv klimatskih promjena, te mjere očuvanja i zaštite šuma, prašuma i močvara mogu obezbijediti efektivne mjere smanjenja emisija, prilagođavanja i ublažavanje klimatskih promjena”, navodi Vojinović i podsjeća da su crnogorske šume više puta bile ugrožene šumskim požarima koji su, iako ih je izazvao ljudski faktor, zbog klimatskih promjena bili intenzivnijeg uticaja.

“Dakle, mora se zaustaviti krčenje šuma, jer visoke temperature tokom ljeta i tipična vegetacija dovode do preduslova za nastanak šumskih požara”, navodi Vojinović.

Ukazuje da će vrijeme u Evropi i našem regionu postajati ekstremnije, što čini prilagođavanje klimatskim promjenama i jačanje spremnosti društva ključnim, jer će vremenski ekstremi u Crnoj Gori sve više uticati na zdravlje stanovništva, ekonomiju i prirodu. Hazardi su, smatra neizbježni, a njihova eliminacija nemoguća.

“Crna Gora za sada uglavnom djeluje ex post, nakon sto se klimatski hazard (požar, suša, poplava, toplotni talas) desi. U tom smislu, neophodno je napraviti pomak od prakse reagovanja na događaj ka praksi prevencije. Ne možemo samo gasiti požare, sanirati imovinu koja je oštećena u poplavama, niti isključivo kompenzirati pljoprivrednike koji su žetvu izgubili usljed udara grada i olujnog vjetra. Dakle, mjere moraju biti preventive.

Adaptacija na klimatske promjene je od suštinske važnosti posebno za sektor poljoprivrede zbog zavisnosti od specifičnih temperaturnih uslova i raspoloživosti vode, pa bi mjere u ovoj oblasti trebalo da uključuju različite kombinacije, od promjene sorti ili datuma sjetve do povećanja i unapređenja navodnjavanja za određene usjeve kada je to ekonomski izvodivo i kada nema ograničenja u dostupnosti vode”, navodi Vojinović.

Posebna vrsta zaštite koja se primjenjuje i u našoj državi i koja bi, smatra Vojinović, morala da se dodatno unapređuje, odnosi se na suzbijanje šteta od grada, kako prinosi i prihodi na farmama ne bi opadali u budućnosti.

“Obilne kišne serije u kombinaciji sa topljenjem snijega u planinskim predjelima, dovode do porasta nivoa voda u rijekama i jezerima, nakon čega nastupaju poplave koje nanose materijalne štete i ugrožavaju normalno funkcionisanje infrastrukturnih sistema, pa bi mjere prilagođavanja morale da uključuju i stalno prilagođavanje infrastrukture za upravljanje vodom (poboljšanje odbrane od poplava, vodosnabdijevanje i sl.). Područje Crne Gore i južni Jadran redovno su i na udaru ciklona koji uslovljavaju obilne padavine, jake olujne vjetrove, intenzivne grmljavinske procese, jake talase na moru, itd, te stvaraju otežane uslove za skoro sve aktivnosti uz obalu”.

Svakako, ključni klimatski hazard u obalnom pojasu Crne Gore je porast nivoa mora, što zahtijeva urgentno prilagođavanje uslova izgradnje u obalnom području.

“Veliku ulogu u procesu adaptacije na klimatske promjene treba da preuzmu gradovi, jer gro populacije živi u urbanim cjelinama, pa lokalne vlasti moraju da donose tzv. Zelene prostorne planove, a što je i obaveza iz EU Strategije biodiverziteta do 2030. za svaki grad sa više od 25.000 stanovnika. Takvi planovi bi trebalo da daju odgovor na klimatske probleme kroz tzv. rješenja zasnovana na prirodi, odnosno više zelenila i parkova, izgradnju pametnih zgrada, obezbjeđivanje zaliha čiste vode, upotrebu obnovljivih izvora energije i održivog transporta”, tvrdi sagovornica Dnevno.me.

Nije Crna Gora jedina koja ne može da izbjegne uticaj klimatskih promjena, sa tim se bore i ekonomije razvijenije od naše države. Naša sagovornica, međutim, tvrdi da se Crna Gora, kao država koja će se sve češće suočavati sa različitim izazovima zbog klimatskih ekstrema, sistemski ne bavi adaptacijom na klimatske promjene.

“Prva i sada važeća Nacionalna strategija u oblasti klimatskih promjena do 2030. donijeta je od Vlade Crne Gore još 2015, što je u to vrijeme bio ogroman iskorak, jer je tokom njene izrade prvi put definisan kvantitativni cilj smanjenja GHG emisija 30% do 2030. u odnosu na baznu 1990. Taj strateški dokument, međutim, bavi se isključivo mjerama mitigacije, odnosno ublažavanja posljedica klimatskih promjena, a ne mjerama adaptacije, odnosno prilagođavanja. Krajem 2019. donijet je, takođe, prvi Zakon o sprečavanju negativnih efekata klimatskih promjena.

Uz navedno, Crna Gora je potpisnica svih ključnih globalnih sporazuma i konvencija u toj oblasti kao što su: UN Okvirna konvencija o klimatskim promjenama, Pariski sporazum, Montrealski protokol, itd. U posljednje tri godine, izuzev konsultativnih aktivnosti Nacionalnog savjeta za održivi razvoj, nije bilo aktivnosti u toj oblasti. Već sam navela da Vlada nije usvojila Nacionalni plan adaptacije na klimatske promjene, da se skoro dvije godine mijenja Zakon o klimatskim promjenama, koji bi trebalo da prenese najnovije EU obaveze iz ove oblasti, a i povećanje cilja smanjenja GHG emisija 35 odsto, koje je 2021. utvrdila prethodna Vlada, što je Evropska komisija ocijenila kao nedovoljno ambiciozno. Uostalom, posljednji Izvještaj Evropske komisije za 2022. opominje Vladu da ubrza aktivnosti na ovom planu”, podsjeća Vojinović.

Očekuje se da će “El Ninjo” dostići vrhunac tokom zime 2023/24

Po mjerenjima Kopernikusa (Evropskog programa za posmatranje planete i njenog okruženja), jul 2023. bio je najtopliji mjesec u istoriji mjerenja na globalnom nivou, sa temperaturnim prosjekom od 16.95 stepeni Celzijusa. U tom periodu temperatura je bila 0.33 stepena veća nego tokom jula 2019. koji je prethodno zauzimao prvo mjesto.

Osvrćući će na period koji je pred nama, Vojinović pominje fenomen “El Ninjo”, koji je startovao početkom juna ove godine. Objašnjava da je to fenomen koji znači topli period jednom velikom, cikličnom procesu koji se već hiljadama godina ponavlja u pacifičkom dijelu Tihog okeana.

“Javlja se na svake 2-7 godina. El Ninjo je fenomen ogromnih proporcija, utiče na klimu cjelokupne planete i ostavlja vidan trag na prosječne globalne temperature tokom svojih aktivnih godina. Očekuje se da će ovaj fenomen dostići svoj vrhunac tokom zime 2023/24, što za posljedicu može imati globalno rekordno toplu 2024. godinu. Od 1950, El Ninjo je samo tri puta prevazišao granicu od 2°C. Najjači izmjereni El Ninjo do sada, koji se dogodio 2015/16. kada je porast temperature vode dostigao 2.6°C, uticao je da 2016. bude najtoplija do danas izmjerena godina. Ukoliko ovogodišnji El Ninjo bude jači od 2°C, otvara se i mogućnost da ćemo doživjeti scenario da se povećanje prosječne globalne temperature približi brojki od 1.5°C u odnosu na predindustrijski period”, ističe Vojinović.

Crna Gora treba da očekuje porast rizika od poplava

Sve učestaliji tropski talasi posljedica su klimatskih promjena, zbog čega je Crna Gora i postala zemlja klimatskih ekstrema. Takvo zagrijavanje, međutim, podrazumijeva sve češće i ekstremne, poput suša. Kako priča sagovornica našeg portala, suše značajno remete vodni bilans, što u Crnoj Gori može uzrokovati negativne uticaje kao što su šumski požari i značajno smanjenje proizvodnje hidro-energije i prinosa usjeva.

“Već sada imamo situaciju da su padavine značajno promijenile svoj intenzitet i karakter kao posljedica otopljavanja i viših temperature vaduha, posebno u sjevernom regionu. Kao direktnu posljedicu klimatskih promjena imamo smanjenje broja dana sa sniježnim padavinama i trajanja sniježnog pokrivača, što dovodi do pojave tzv. „brzih poplava”. Ovo znači da Crna Gora treba da očekuje porast rizika od poplava.

Posljedice poplava mogle bi da budu velike materijalne štete, ugroženost kritične infrastrukture, dok bi poljoprivredne površine smještene u kotlinama posebno mogle da budu snažno pogođene poplavnim talasima. Fenomen tzv. meteorološke poplave (urbane i bujične poplave) koja znači kratkotrajne kiše jakog intenziteta je sasvim moguć, u bilo kojem dijelu Crne Gore, posebno ukoliko se bude povećavala nekontrolisana urbanizacija, pa se može desiti da bujični tokovi ostanu bez prirodnih korita. Olujne, grmljavinske i gradonosne nepogode, kao i vrtložni fenomeni u obalnom pojasu, poput morske pijavice su, takođe, opasnost za Crnu Goru i mogu da nanesu veliku štetu objektima i naruše nesmetano funkcionisanje infrastrukturnih sistema i sl”, objašnjava Vojinović.

Iz svega navedenog, jasno proizilazi da klimatske promjene moraju da budu u fokusu svih onih koji donose političke odluke, jer bez postojanja političke volje i najbolje napisani zakoni i upozoravajuća mišljenja stručnjaka i nauke neće naći svoju prohodnost i primjenu u praksi, ističe Vojinović.

Poručuje da ako političari, zaista, žele da obezbijede uslove za kvalitetan život građana Crne Gore, ne smije se desiti situacija iz prethodne tri godine da se politici klimatskih promjena ne poklanja pažnja i prioritet koji zaslužuje.

“I sama Evropska komisija je krajem mjeseca jula usvojila set novih smjernica vezanih za prilagođavanje država članica klimatskim promjenama, čiji je cilj da pomognu zemljama Evrope, da planiraju efikasne mjere adaptacije kako bi zaštitili svoje građane, preduzeća i gradove, ali i samu prirodu od štetnih i negativnih uticaja klimatskih promjena. Ovo iz razloga jer nalazi Međunarodnog panela za klimatske promjene Ujedinjenih nacija, vrhovnog naučnog tijela koji se bavi klimatskim promjenama, ukazuju na hitnost prilagođavanja na uticaje klimatskih promjena i šalju alarm da se sve više sužava mogućnost da imamo predvidiv život na planeti Zemlji do kraja XXI vijek, a po nekim scenarijima i do 2050, što je za manje od 30 godina, ako ne dođe do izvjesnog preokreta, odnosno ubrzanja adaptacije na klimatske promjene koja bi trebalo da smanji projektovane gubitke i štete po život i zdravlje ljudi, ekosisteme i materijalnu imovinu”, cijeni ona.

Na liniji preporuka Evropske komisije, sagovornica Dnevno.me smatra da bi buduća Vlada morala da svrsta adaptaciju na klimatske promjene u grupu glavnih političkih prioriteta, ukoliko, između ostalog, želimo da ispunimo evropske ciljeve smanjenja GHG emisija 55 odsto do 2030, odnosno da ih svedemo na nultu stopu do 2050.