Razgovarala: Tamara Nikčević
Prema njegovim riječima, iznenadni povratak u Beograd pokušaj je predsjednika Vučića da, usljed oštrog upozorenja EU, izbjegne najavljeni odlazak u Moskvu 9. maja ove godine.”Jučerašnja ujudurma provincijalana je predstava kojom Vučić pokušava da sebi obezbijedi alibi za izostanak sa Putinove parade povodom obilježavanja 80 godina pobjede nad fašizmom. Pritisnut ozbiljnom krizom u zemlji, Vučić prvi put vuče poteze očajnika, vjerujući da prema međunarodnim partnerima i dalje može da se odnosi kao prema publici televizija Pink i Happy”, kaže Kalezić.
U nedavnoj posjeti evropske komesarke za proširenje Marte Kos Srbiji Kalezić vidi znake blagog zaoštravanja politike Brisela prema srpskom predsjedniku. Istovremeno, projekciju komesarke Kos o članstvu Crne Gore u EU tokom mandata aktualne Evropske komisije, kao i završetak tehničkih pregovora sa Albanijom do kraja 2027. Kalezić smatra dosta nerealnim.
„Po prirodi posla, komesarka Marta Kos ima zadatak da širi tu vrstu optimizma, pa je u tom smislu njena izjava logična i razumljiva. Problem je, naravno, to što navedena projekcija evropske komesarke nema utemeljenja u realnosti budući da u Crnoj Gori nisu na vlasti istinski proevropske stranke”, kaže Danilo Kalezić.
Kakva je realnost?
Prvo, ni u samoj Evropskoj uniji nema konsenzusa oko proširenje, što potvrđuje i koalicioni sporazum o novoj njemačkoj vladi. Naime, taj dokument indirektno odlaže proširenje dok se ne završe interne reforme unutar EU, što se poklapa sa mandatom aktuelne Evropske komisije. Pored toga, kada je riječ o proširenju, geopolitičke prilike nalažu prijem u EU nekoliko zemalja istovremeno, a ne državu po državu. To znači da bi, ukoliko dođe do istinskih proevropskih promjena i ukoliko bude nastavljen postojeći geopolitički zamajac, Crna Gora mogla postati članica EU tek 2030. ili 2031. U tom smislu, projekcija gospođe Kos samo je teorijski moguća i više služi politikantsko-marketinškoj svrsi. Suštinski, problem je u samoj crnogorskoj Vladi, koja od trenutka dobijanja IBAR-a nije uradila ništa na ispunjenju evropske agende.
Crnoj Gori je 2022. ponuđen brzi ulazak u EU, ali je tu šansu prokockala Vlada Dritana Abazovića. Mislite da će isto učiniti i premijer Milojko Spajić?
Ima dosta podudarnosti, ali je đavo uvijek u detaljima. Dritan Abazović je aktivno i po zadatku Beograda opstruirao evropski put, trudeći se da kao premijer ispuni sve ciljeve ”srpskog sveta”. Abazović je tačku na evropsku šansu Crne Gore stavio u avgustu 2023. godine, kada je, uprkos snažnim i domaćim i zapadnim upozorenjima da to ne čini, potpisao tzv. temeljni ugovor sa državnom crkvom Srbije. Zbog toga je njegova Vlada pala. Sa druge strane, Milojka Spajića evropske integracije apsolutno ne interesuju, o tome ništa ne zna, pa štetu koju objektivno nanosi Crnoj Gori ne čini nužno aktivno i svjesno. Taj ”posao” obavljaju pojedini ministri u njegovoj Vladi, koji su pod kontrolom neformalnog šefa crnogorske vladajuće većine, predsjednika Skupštine i četničkog vojvode Andrije Mandića. Uostalom, sjetite se da je, nakon što je dobila IBAR, crnogorska vladajuća većina, na insistiranje Mandića a uprkos apelima Brisela da će biti kažnjena, izglasala rezoluciju o ”osudi genocida u Jasenovcu”, čime je, veoma svjesno, namjerno i po nalogu gazde iz Beograda, opstruirala proces evropskih integracija Crne Gore.
Ako premijera Spajića ne interesu evropske integracije, što ga interesuje?
Spajić je u Crnu Goru došao kako bi logiku investicionog bankarstva prenio na javnu politiku i kako bi u tom međuprostoru uspio da osigura ne političku, nego ličnu finansijsku moć. Svaki potez koji je povukao ukazuje na to da je Spajićevo političko promišljanje i znanje dosta oskudno. Njega ne brine pad podrške Vladi ili njegovoj stranci, čak ni pad vlastite popularnosti; interesuje ga isključivo lični interes i profit, što će, vjerujem, jednom biti predmet interesovanja za to nadležnih organa.
Kako to da Zapad Vladu premijera Milojka Spajića od prvog dana vidi kao proevropsku?
Zapad teško priznaje vlastite greške; čak ni one koje su, u geopolitičkom smislu, izazivale neuporedivo teže posledice. Ako govorimo o Crnoj Gori, vjerujem da je riječ o vrsti psihološke taktike: Brisel crnogorsku Vladu ohrabruje da istraje na evropskom putu. Iako je ova strategija više puta doživjela krah, Zapad nastavlja istim tragom, očito nesposoban da razumije i prizna da je politika koju vodi na Zapadnom Balkanu – pogrešna: ne možete govoriti o evropskom putu a podržavati proruske vlade država kandidata.
Sam proces evropskih integracija ima dvije komponente: tehničku i političku. Spajićeva Vlada ne ispunjava ni jednu, pa iz Brisela ipak polako počinju da stižu kritike – doduše, dosta stidljive, koje se odnose prije svega na tehnički dio pregovora; istovremeno, kada je riječ o političkom dijelu, onom još spornijem, EU ćuti, pogrešno vjerujući da će time podstaći Crnu Goru.
Prethodna američka administracija podržavala je premijera Spajića, očekujete li da to učini i ova predsjednika Donalda Trampa?
Novoj američkoj administraciji evropske integracije nisu važne, niti o evropskom kontinentu razmišlja na taj način. Naprotiv: Trampova Amerika insistira na antagonizaciji sa EU, koju očito doživljava kao većeg neprijatelja od, recimo, Kine i Rusije. Vjerujem da će strategija nove američke administracije prema Zapadnom Balkanu biti drastično drukčija u odnosu na evropsku, što može da stvori novu konfuziju i da otvori novi prostor za penetraciju trećih strana. Prije svega Kine i Rusije, iako ne bi trebalo zanemariti Tursku i Iran.
Za razliku od Kine, čiji je ključni interes ekonomska saradnja, interes Rusije na Zapadnom Balkanu prevashodno je politički i ideološki. Kao najozbiljniji faktor destabilizacije, Rusija trenutno čeka ishod mirovnih pregovora sa Ukrajinom i svako eventualno primirje iskoristiće kako bi se usmjerila na Zapadni Balkan. Svjesno ili nesvjesno, u tome će joj pomoći Trampova administracija, koja je “neutralna” na strani Moskve.
Takvi odnosi pogoduju Srbiji?
Nedavno ispovjedanje patrijarha srpskog Vladimiru Putinu i njegovo priznaje da srpska crkva ostaje u funkciji ne više ispunjenja velikosrpskih interesa, nego ruskih, najbolja je slika politike i pozicije Srbije u odnosu na Rusiju i Zapad. Iluzija o učlanjenju Srbije u EU možda postoji još samo u glavama nekolicine evropskih komesara i evropski birokrata koji time sebi obezbeđuje egzistenciju. Niko ozbiljan odavno u to ne vjeruje. Aktuelna američka administracija, koja se bolje razumije sa autoritarnim ili kompetitivno autoritarnim režimima nego sa liberalno demokratskim i koja u EU vidi prijetnju po opstanak sopstvenog režima, otvara prostor Srbiji da više čak ne mora ni da simulira reforme, niti da se na retoričkom nivou zaklinje u članstvo i pristupanje EU. U tom smislu, Srbija je danas u povoljnijem geopolitičkom položaju ne samo zato što joj tu poziciju obezbjeđuju koruptivno-lobističke strukture koje cvjetaju u Vašingtonu, nego i zbog podrške Moskve i sklerotične EU.
Što podrazumijeva opasnost po ostale države Zapadnog Balkana?
Naravno. Kakva može biti budućnost Zapadnog Balkana kada smo, u vrijeme dok je postojala kakva-takva kohezija između SAD i EU, ovdje imali ratove, stagnaciju, katastrofu? Nadam se da EU, prije svega Njemačka, neće odstupiti od ideje da bez integrisanja cijelog regiona u EU nema dugoročnog mira na evropskom kontinentu. Opterećujuće breme je u tom smislu Trampovo rezonovanje, danas dominantno u Americi, da se sa Vladimirom Putinom, sa Kinom ili Iranom ne bi trebalo konfrontirati, nego sa njima pregovarati. A kada pregovarate sa Rusijom, pregovarate o Balkanu i Istočnoj Europi. Nema trećeg regiona koji bi predstavljao mjeru kompromisa za Rusiju. Ako nas je 20. vijek nečemu naučio, to je da na međunarodnom planu ova vrsta transakcionih odnosa uvijek vodi u nove sukobe i ratove.
Što to onda znači? Nova Jalta, nova podjela na interesne sfere?
Iz ove perspektive, nadati se „novoj Jalti” izgleda suviše optimistično. Na Jalti smo, naime, imali konsenzus Ruzvelta i Čerčila o tome kako će izgledati geopolitička karta Evrope, uz obavezu da se Jugoslavija i Grčka ipak štite. Čini mi se da u pregovorima Trampa i Putina nema te vrste strateškog promišljanja. Trampova spremnost na instant rješenja mogla bi ga navesti da povuče potez koji bi Putinu ohrabrio iluziju o tome da može vratiti ono što je Rusija izgubila rušenjem Berlinskog zida. Zebnju pojačava utisak da američki ”midterm” izbori naredne godine ne mogu dovesti do značajnijih promjena Trampove politike istovremenog agresivnog ekspanzionizma i izolacionizma, što trenutno predstavlja najveći bezbednosni rizik.
Komesarka Kos pomenula je Albaniju u kontekstu proširenja EU. Otkuda to?
Tri su razloga. Prvo, takvo geopolitičko pozicioniranje Albanije forsiraju Austrija i Njemačka, koje značajno utiču na procesu unutar EU. Drugo, na to je uticala sposobnost duboko kriminalizovanog režima premijera Edi Rame, koji je, iako se po ruskom ili bjeloruskom modelu obračunava sa medijima i opozicionim liderima, pronašao magičnu formulu da dopre do zapadnih lidera: onamo gdje ne dopiru apeli civilnog sektora i boraca za ljudska prava, dopire novac za lobiranje, što je ljepši naziv za korupciju. Uostalom, to je i Vučićev model. Treće, Vlada Edi Rame simulira politički, ali izvršava tehnički dio zadataka iz agende evropskih integracija, što je površnoj i u političkom smislu duboko limitiranoj evropskoj birokratiji dovoljno za pozitivnu ocjenu. Najzad, budući da je Evropskoj uniji tehnički lakše da istovremeno apsorbuje dvije relativno male zemlje, za očekivati je da Crna Gora i Albanija pristupe zajedno EU.
Što ćemo sa Bosnom i Hercegovinom, Kosovom i Sjevernom Makedonijom? Njih gotovo niko i ne spominje.
Nažalost, evropska birokratija te zemlje ironično naziva – otomanskom grupom.
Bosna i Hercegovina trajno je prepuštanja volji američke administracije, koja razumije da je provođenje odluke suda Bosne i Hercegovine neophodno za dalje funkcionisanje i te države i njenih institucija. Ipak, zebnju izaziva pitanje – zna li Zapad što nakon toga? Što je tačno sljedeći korak? Tragično je sudbinu Bosne i Hercegovine prepustiti volji i samovolji nekolicine članova nove američke administracije, od kojih mnogi nemaju kapacitet se bave tako složenim pitanjima.
Na koga mislie?
Na Ričarda Grenela, na primjer, ali i na dio političkih i diplomatskih amatera i pripadnika konzervativnog dijela Republikanske stranke kojima se okružio Marko Rubio. Kod tih krugova ne lobira samo Vučić, nego i druga velikosrpska struja koja dolazi iz bosanskohercegovačkog entiteta RS, što ne znači da će zaustaviti proces pokrenut protiv Milorada Dodika. Naprotiv: taj je proces nezaustavljiv. Dodatno podozrenje izaziva i katastrofalna uloga zvaničnog Zagreba.
Zašto je katastrofalna?
Zato što uloga Hrvatske, gotovo jednako kao i Srbije, danas destabilizirajuća po BiH. U ovom momentu je čak možda mnogo opasnije to što radi zvanični Zagreb budući da Hrvatska raspolaže većim resursima, a i manje je meta kritike. Premijer Andrej Plenković pokušava da otvori sebi vrata u Vašingtonu, pravi linkove i lične konekcije sa novom administracijom.
Tragedija američke diplomatije je to što strateška opredjeljenja Amerike više nego ikad nakon Drugog svjetskog rata zavise od ličnih relacija. Zvuči banalno, ali ručak ili večera sa nekim od formalnih i neformalnih savjetnika Donalda Trumpa mogu opredjeliti sudbinu druge države. I to je teret sa kojim će se američko društvo jednom nositi. Posljedice neće platiti samo oni, nego i zemlji poput Gruzije, Moldavije i Ukrajine.
Bivši zastupnik Socijaldemokratske stranke u Bundestagu Josip Juratović je, komentarišući izbor novog ministra vanjskih poslova Njemačke, kazao da bi on mogao biti od velike pomoći visokom predstavniku Bosni i Hercegovini Kristijanu Šmitu. U kojem smislu bi išla ta pomoć?
Uprkos činjenici da je Vašington svjestan da je Milorad Dodik gorući problem BiH, nisam siguran na koji način će američka strana operacionalizirati pomoć organima i institucijama Bosne i Hercegovine u sprovođenju odluka sudova te države. Odgađanje te odluke uslovljeno je činjenicom da američka strana i dalje ne zna u kojem smjeru bi ta država trebalo da nastavi da postoji. Veoma je opasno flertovanje sa idejom trećeg entiteta, što se može čuti u krugovima bliskim novoj administraciji, a što je posljedica aktivnog lobiranja Hrvatske.
Vjerujem da će novi njemački ministar spoljnih poslova imati principijelno jasan stav o (ne)igranju vatrom zvanom izmjena Dejtona. Ipak, ključ problema nije na relaciji Berlin-Sarajevo ili Vašington-Sarajevo, nego na relaciji Vašington-Berlin. Optimističkiji scenario bio bi da se nakon međuizbora u SAD politčko liderstvo prema Zapadnom Balkanu vrati u ruke EU, odnosno Njemačke. Uzgred, zanimljivo je da su društva Zapadnog Balkana decenijama priželjkivala da se Amerikanci aktivnije pozabave regionom; danas je, vjerujem, raspoloženje prozapadne i liberalno nastrojene javnosti poptpuno suprotno. No, to su istorijski paradoksi na koje nismo mogli da računamo unazad nekoliko godina.
Kada kažete da je Amerikanci znaju da je proces protiv Milorada Dodika nezaustavljiv…
Dodikovo političko vrijeme je isteklo. On će sa vlasti otići na isti način na koji je svojevremeno srušena njegova prethodnica. Jedino što mu je preostalo je da, što iz ličnih interesa a što po diktatu svog moskovskog sponzora, pokuša da zapali Balkan, odnosno Bosnu i Hercegovinu.
Kako?
Izazivanjem novog talasa etničke i vjerske mržnje. Vidjeli ste njegovo šovinističko divljanje poslednjih dana, to kočijaško vrijeđanje Bošnjaka i države Bosne i Hercegovine! Na sreću, Dodik odavno nema snagu da izazove eskalaciju, ali, kao jedan od ključnih ruskih igrača u regionu, trenutno ima kapacitet tempirane bombe.
Preporučeno
Nadam da Zapad neće dugo čekati sa podrškom organima BiH da sprovedu odluke svojih institucija na teritoriji cijele države. Jer ne smije se dozvoliti da, poput Devida Koperfilda, Dodik nestaje i mijenja lokacije, države i kontinente, a da institucije države BiH u to nemaju uvid.
Video