Razgovarala Tamara Nikčević
Pobuna u Srbiji dobila je takve razmjere da je gotovo nezamislivo da Aleksandar Vučić zadrži poziciju i status koji je imao prije tragedije izazvane padom nadstrešnice u Novim Sadu.Beogradski Peščanik objavio je ove nedjeljepismo pravnice Sofije Mandić novoj Evropskoj komesarki za proširenje Marti Kos.
Komesarka Kos je, odgovarajući na apel srpskih intelektualaca u kojem se EU poziva da reaguje na rastućenasilje što ga režim predsjednika Srbije Aleksandra Vučića sprovodi nad studentima i građanima,odgovorila uobičajnim, stotinu puta prežvakanim birokratskim frazama, koje pokazuju stepen (ne)kompetentnosti, (ne)ozbilnjnosti i (ne)zainteresovanosti Brisela za Zapadni Balkan.
”Ono što u svom pismu nazivate aktuelnom situacijom u Srbiji je nezapamćena ustavna, politička i bezbednosna kriza, koja u akutnoj fazi traje već tri meseca – od pogibije petnaest naših sugrađana pod tonama betona javnog objekta, čija je rekonstrukcija finansirana javnim novcem i dva puta otvarana od strane nosilaca najviših državnih vlasti”, piše Sofija Mandić, nabrajajući koje je sve činjenice komesarka Kos u svom odgovoru ignorisala.
“Kažete da su „zabeleženi incidenti protiv demonstranata”, uz ocenu da “nikakvo nasilje ne sme da bude tolerisano”. Ono što vi nazivate incidentima isuviše je blag izraz za uglavnom teške fizičke povrede ne samo demonstranata, već onih koje nosioci izvršne vlasti percipiraju kao političke neprijatelje. Poslednji u nizu napada učinjen je na ulici, van javnog skupa, u noći između 27. i 28. januara, od strane četvorice muškaraca koji su izašli iz prostorija vladajuće stranke. Oni su studentkinju novosadskog Univerziteta prebili bejzbol palicama i naneli joj teške telesne povrede. Nakon toga je predsednik Vlade Srbije Miloš Vučević podneo ostavku, priznavši da je napad sproveden iz stranačkih prostorija. Dakle, nije problem u „nedostatku uzajamnog poštovanja“ kako vi to navodite, već u brutalnom nasilju koje jedna strana, a to je vladajuća stranka u Srbiji, sprovodi prema svojim građanima”, napisala je Sofija Mandić.
Zašto Zapad ne čuje prozapadne političke snage na Balkanu? Zbog čega, manje ili više otvoreno, podržava rusku agenturu u državama regiona?
Predsjednik Crnogorskog helsinškog odbora, nekadašnji ministar vanjskih poslova Crne Gore i prvi ambasador te zemlje u Vašingtonu nakon obnove nezavisnosti Miodrag Vlahović kaže za Slobodnu Bosnu da se komesarka Kos ovakvim pristupom izlaže opasnosti da kompromituje evropsku agendu u zemljama Zapadnog Balkana.
“U diplomatskoj komunikaciji, ono što kažete u jednoj državi često se tumači, reflektuje i odjekuje i na drugim adresama – ne samo u regionu, nego i šire. Uz puno poštovanje i uz dužni oprez – budući da je riječ o prvim mjesecima njenog angažmana – nažalost,moram reći da je previše indikacija da je nastup komesarke Kos užlijebljen u matricu prethodne Evropske komisije, personifikovane u komesaru Oliveru Varhelyu”, kaže ambasador Vlahović.
Šta to tačno znači?
To znači da komesarka Kos, u odgovoru srpskim intelektualcima, ignoriše prilično dinamične političke procese u Srbiji. Govorim o degradaciji, involuciji društva u kontekstu evropske agende. U tom bi smislu bilo za očekivati da reakcije i javne komunikacije, u koje spada nedavna posjeta komesarke Kos Crnoj Gori i njeno obraćanje u crnogorskoj Skupštini i javnosti povodom razgovora sa vlastima i opozicijom, budu u korelaciji sa poklamovanom intencijom: da se obnovi, osnaži i dalje promoviše evropska agenda u našim zemljama. Prijatelji iz Slovenije i iz Evropske unije sa kojima komuniciram s pravom ukazuju da će komesarki Kos ipak biti potrebno vrijeme da u potpunosti ovlada sistemom na čijem je čelu i da uđe u sve nijanse svih važne stvari. Prihvatam. Ipak, bojim se da taj rok polako ističe.
Ako imate nešto tako drastično, nešto što je čak i kontrolisano srpsko tužilaštvo nazvalo pokušajem ubistva – govorim o nasilju režima nad studentkinjama i studentima univerziteta u Srbiji – o kakvom onda ”incidentu” govori komesarka Kos? Što joj tačno nije jasno?
Dramatične političke prilike ne samo u Srbiji, nego i u Crnoj Gori i regionu, nameću potrebu brze reakcije i jasnog čitanja onoga što se događa. Čini mi se da, nažalost, komesarka Kos i njeni savjetnici imaju problem da do kraja, otvoreno i javno o tome govore.
A što se dešava?
Režim Aleksandra Vučića je delegitimisan. Predsjednik Srbije je uzurpirao vlast: on je predsjednik, premijer, gradonačelnik, ministar vanjskih poslova, najčešći gost na televizijama, kontrolor službi bezbjednosti, koordinator državne Crkve Srbije … On je sve to u punom, permanentnom “kapacitetu”.Studentski protesti su ovu činjenicu ogolili do kraja, što Vučića ne obeshrabruje da najbrutalnijim sredstvima spriječi da opravdani bunt građana rezultira konkretnim političkim posljedicama. Pobuna u Srbiji dobila je takve razmjere da je gotovo nezamislivo da Aleksandar Vučić zadrži poziciju i status koji je imao prije tragedije izazvane padom nadstrešnice u Novim Sadu.
Pomenili ste i Crnu Goru.
U Crnoj Gori gledamo besprizorno kršenje Ustava; fatamorganu, kulise koje vlast postavlja ne bi li od građana sakrila činjenicu da je nezainteresovana za evropsku budućnost Crne Gore. Dominantna politička struktura u vladajućoj crnogorskoj nomenklaturi je dugogodišnja i mnogo puta potvrđena rusko-srpska ispostava, koju s jedne strane čine stranke prevođene predsjednikom Skupštine, četničkim vojvodom Andrijom Mandićem, a sa druge roj političkih partija, koje nominalno nisu pod Mandićevom kontrolom, ali su faktički uslovljene njegovim političkim potezima. U momentu kada se krši Ustav i kada parlamentarni odbor preuzima ingerencije Ustavnog suda, režim negira joj je cilj obezbjeđivanje većine sudija Ustavnog suda pod njihovom kontrolom.
Zašto?
Zato što bi im njihov glas mogao zatrebati kada na dnevni red dođu ”ustavne promjene”, odnosno pitanje koja se kolokvijalno nazivaju identitetskim i koja bi mogla da dovedu ne samo do promjene zakona o dvojnom državljanstvu, nego i do konstituisanja ”ustavotvorne skupštine”. U Crnoj Gori je na vlasti politička struktura koja se protivi crnogorskoj državnoj nezavisnosti i njenom članstvu u NATO. Upravo sa tim političarima i političkim strukturama neoprezno i neodgovorno komuniciraju evropski zvaničnici zaduženi za naš region. I vjeruju im. Ili nisu spremni da kažu da im ne vjeruju.
Možda zato što crnogorski građani biraju upravo te političke strukture?
Parlamentarni izbori iz 2020. godine imali su snažan upliv sa strane; bili su amalgam različitih malignih uticaja iz Srbije i iz Rusije. Takođe, imali smo glavnog agenta te politike u Crnoj Gori – Crkvu Srbije. Naravno, i tzv. stara vlast nosi značajan dio odgovornosti za ishod tih izbora: zamor u odnosu na tu politiku, pored ostalog opredmećen u korupciji i u percepciji te korupcije; baš kao i optužbe za organizovani kriminal koji nesporno postoji, ali je nesporno bio i prenaglašen – kada je to i koliko je to bilo potrebno. U u tom amalgamu negativnih malignih uticaja, u avgustu 2020. vlast je preuzela aktuelna politička struktura.
Da, ali su ih građani birali i nakon 2020. Tokom protekle četiri godine, dva puta su održani parlamentarni izbori, ali i više lokalnih. Ishod je manje-više isti.
Tako je. Međutim, i tu je riječ o snažnom uticaju unutrašnjih i vanjskih faktora – od medija pod kontrolom Beograda, do Crkve Srbije kao ključnog agenta i agensa srpsko-ruskog uticaja. Na kraju, svoju ulogu je imala i međunarodna zajednica, koja je sa različitim stepenom nerazumijevanja pratila i uticala na političke prilike u Crnoj Gori. Neke se stvari prenebregavaju, neke ignorišu, smatraju se nebitnim; istovremeno, potencira se stabilokratija, vještačka politička stabilnost, sa lajt-motivom “nemogućnosti povratka” Demokratske partije socijalista na vlast, uprkos rezultatima izbora. Iako svakodnevno gubi na kredibilnosti i validnosti, navedena “logika” opstaje na jednoj ili dvije značajne adrese među državama Kvinte.
Zar ključni lajtmotiv zapadnih partnera nije podrška predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću?
Ne mislim da je komesarka Marta Kos prva koja je, u ime Evropske unije, imala zadatak da reaguje povodom događaja u Srbiji. Jer red nalaže da najprije unutar Evropske komisije dođe do promijene stava ili drugačijeg moduliranja u odnosu na ono što je dugo bila paradigma i konstanta ne samo evropske, nego i evroatlantske politike prema Zapadnom Balkanu. Govorimo o tzv. politici povlađivanja, odnosno o nekritičkoj podršci režimu Aleksandra Vučića, koja jednako šteti i regionu i samoj Srbiji. U toj pogrešnoj politici prednjače SAD.
Kada je riječ o EU, za javnu promjenu, eksplicitnu promjenu stava prema Srbiji potrebno je i vrijeme i neka vrsta konsenzusa; trajnija saglasnost najuticajnijih zemalja EU. Umjesto toga – što je i žalosno i opasno – gospođa Von der Leyen izgovara ono što će koji dan kasnije ponoviti komesarka Kos. Ovakav govor ”između redova” implicira podršku režimu u Beogradu; on podrazumijeva nepromjenjivost stanja, nespremnost da se jasno eksplicira ono što je zapravo problem u Srbiji. Nažalost, sve to ima indirektne reperkusije na Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu i Kosovo.Sličnu podršku dobija tragikomična i nekompetentna Vlada Milojka Spajića, čija politika proizvodi nevolje i na unutrašnjem i na vanjskom planu
Tu podršku uživa i tzv. Trojka u BiH.
Nažalost, to je isti okvir, ista shema. U sve tri države, Evropska unija usiljeno podržava političke strukture za koje zna da nemaju kapacitet da te zemlje dovedu do članstva u EU. Dio vladajućih struktura u Crnoj Gori nije ni zainteresovan za EU, naprotiv; cilj im je da ostanu na vlasti, pa ponavljaju da će, ukoliko budu smijenjeni ili zamijenjeni, to dovesti do nekontrolisane i haotične situacije. Ta vrsta ‘argumenata’ očito plaši evropske birokrate.
Što je sa američkom administracijom? Ričard Grenel praktično učestvuje na izborima na Kosovu.
Izaslanik predsjednika Trumpa za vanredne situacije već je u dobroj mjeri privatizovano funkciju koju je dobio. Ambasador Grenell komunicira prvenstveno se Beogradom i povodom Beograda i ima veoma jasne negativne, drastične, jetke komentare o predsjedniku Vlade Republike Kosovo Albinu Kurtiju. Reprezent takve američke politike bio je doskorašnji ambasador u Beogradu Kristofer Hil, čiji je mandat naprasno prekinut. Vidjećemo koga će nova administracija poslati u Beograd, kakve izmjene čekaju BiH, Crnu Goru i Kosovo. U svakom slučaju, jasno je da ambasador Grenell ima pojačani interes šta se bavi Kosovom tokom predizborne kampanje, što je krajnje neuobičajeno.
Politico piše da bi Rod Blagojević mogao biti novi ambasadpr SAD u Beogradu. Prethodno je Istraga.ba objavila da se izvjesna Olga Ravasi sprema da zauzme mjesto amdasadorke SAD u BiH. Što kažete?
Blagojević je bio osuđen na četrnaest godina, pa pomilovan poslije nepunih devet, od strane predsjednika Trampa, još 2020. U Trampovoj administraciji je sve moguće. Mislim da bi to bilo loše – u oba slučaja.
Što još može očekivati Zapadni Balkan?
Pokušaću da se suzdržim i da ne izgovorim ono čega se pribojavam. Nadam se da će State Department i novi državni sekretar Marco Rubio imati dovoljno pameti i mudrosti kada je riječ o Zapadnom Balkanu.
Naravno, jasno je da Balkan i Evropa nisu prioritet nove američke administracije. Američka projekcija vanjske politike je drugačija: više izolacionistička i prije svega usmjerena na geografski i geopolitički bliže krajeve SAD-u. Tema su Kanada, Grenland, Meksiko, Panama, izbjeglice i zemlje iz kojih one dolaze. Bojim se da nam slijedi izuzetno teški i kompleksni period, zbog čega bih pozvao za tješnju saradnju evropski i evroatlanski orijentisanih političkih struktura iz Bosne i Hercegovine, Kosova i Crne Gore.
Iz Srbije?
Naravno. Ali onih političkih struktura iz Srbije koje Bosnu i Hercegovinu, Kosovo i Crnu Goru tretiraju kao nezavisne, suverene i cjelovite države. Nažalost, takvih je u Srbiji malo, marginalni su ili im je takav politički uticaj. Imamo veoma hrabre, pametne i iskrene prijatelje u Srbiji; nažalost, oni su, za sada, bez snage da neutrališu dominatne velikosrpske, ekspanzionističke politike prema državama regiona.
Bosanski mediji su ovih dana objavili da bi, usljed političkih prilika u svojoj zemlji, predsjednik Vučić centar krize mogao izmjesti iz Srbije i ozbiljno destabilizirati Bosnu i Hercegovinu. Iako u tome ne vidim ništa novo – pa, ta politika opstaje vijek i po – plašite li se ovog scenarija?
Ako u jednačinu ubacimo ambasadora Grenella i novu američku diplomatsku postavku u zemljama Zapadnog Balkana, moguće je da neopreznost i nespremnost međunarodne zajednice Vučiću otvori vrata za probleme u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Kosovu. Vučić je na Kosovu to više puta pokušavao, ali su ti pokušaju završili neuspješno. Za Vučića je entitet RS, baš kao i neke partije iz političke većine u Crnoj Gori, uvijek resurs za destabilizaciju. U tom smislu je moguće da destabilizaciju BiH upotrijebi kao posljednje sredstvo ukoliko se situacija u Srbiji zakomplikuje da nema drugog izlaza. Ipak, to se po njega neće dobro završiti: samo bi odgodilo njegov politički pad, učinivši ga još težim i mučnijim. Ne mislim, dakle, da Vučić može da ostvari bilo kakav uspjeh na duže staze. Tim prije što vjerujem da je politički, Vučić – kaputt! Završio je i samo je pitanje vremena i načina na koji će i formalno otići.
U međuvremenu, Vučić u Beogradu, Dodik u Banjaluci i Mandić u Podgorici veoma se nadaju u novu američku administraciju.
U što se tačno nadaju?
Dobiće, vjeruju, odriješene ruke da neke stvari završe. Tada ćemo vidjeti hoće li naši evropski prijatelji biti iznenađeni ako oni koji danas sjede iza plavih evropskih zastavica u crnogorskom parlamentu, za mjesec ili dva počnu da se ponašaju drukčije. Njihova reakcija će zavisiti od predstojećih izbora u Njemačkoj, Češkoj, od odgovora Mađarske, Slovačke …
Koliko je uopšte realno očekivati jedinstven odgovor EU?
Volio bih kada bi to bio unisoni, zajednički, snažni odgovor EU, ali ima previše elemenata koji to onemogućavaju ili situaciju čine mnogo težom. Mislim da je ključna osovina, kao i uvijek, Pariz – Berlin. Međutim, ako na briselskim adresama već sada postoji konfuzija povodom krize u Crnoj Gori, u Bosni i Hercegovini, povodom opštenarodne pobune u Srbiji, šta će se tek desiti u slučaju nekog ružnog, teškog scenarija?! Što da očekujemo, kakvu reakciju EU? Ako su danas ovako neodlučni, kako će reagovati u situacijama koje bi mogle biti “vanrednije” od postojećih?
Kada govorite o bližem povezivanju prozapadnih snaga država regiona, na što konkretno mislite?
U sve tri države te snage moraju biti mnogo kreativnije, moraju izaći iz kutije, kako to kažu Amerikanci, moraju razmišljati izvan uobičajenih shema … Nekim našim političarima sugerirao sam da internacionalnizuju crnogorski problem, da se pokrenu i prema Briselu i u Vašingtonu, da razgovaraju o Crnoj Gori i o Zapadnom Balkanu. Uvijek je bolje da se razgovara o Zapadnom Balkanu, budući da ni jedna od ove tri države nije dovoljno ”teška” – sama po sebi – u smislu razgovara izvan konteksta Zapadnog Balkana. Volio bih i da u Crnoj Gori konačno bude formirana vlada u sjenci – operativni tim od 10 ili 12 ministarstva u sjenci, koje bi vodili kompetentni ljudi.
Slične probleme uočavam i u BiH, a i na Kosovu, gdje se neke opozicione snage zavjetuju, potpisuju, obećavaju nešto što mi liči na crnogorske političke prilike, ali i na bosanske: neće, naime, ulaziti u postizborne koalicije sa najjačom strankom koju predvodi premijer Albin Kurti. To je antiistorijski, antipolitički, nelogičnan stav. U koaliciji možete biti sa onima političkim strukturama sa kojima dijelite barem jedan važan politički ili vrijednosni princip.
Na koji se to princip, kad ga već pomenuste, poziva lider SDA Bakir Izetbegović kad Bošnjačku stranku u Crnoj Gori podržava u odluci da uđe u politički savez sa baštinicima četničke ideologije, koji slave ratne zločince i negiraju srebrenički genocid?
Preporučeno
I kao prvi zvaničnik sa istočne strane Drine, koji se novembra 2004. godine, u svojstvu ministra vanjskih poslova Crne Gore u Potočarima poklonio nevinim žrtvama genocida, moram da kažem da je politika o kojoj me pitate nepametna, nelogična i kontraproduktivna. I prilično kratkovida. Mogli bismo da obrazlažemo svaku ocjenu ponaosob, ali se ponekad očigledno ne objašnjava. Žao mi je što je ovakva odluka podržana u Bošnjačkoj stranci u Crnoj Gori, čiji je nastup veoma personalizovan, usmjeren na kratkoročnu, često i personalnu dobit. To je potpuno pogrešna istorijska pruga i oni koji su promovisali ovu vrstu politike, kada dođe do njene promjene, vjerovatno neće biti na čelu Bošnjačke stranke. No, to je već unutrašnje pitanje te partije. U svakom slučaju, nije mi drago da vidim da i gospodin Izetbegović Mlađi toliko griješi. Čak i kad je namjera najbolja – greška je greška.
Video