Akademik Mijat Šuković zapisao je: „Narod koji ne njeguje stvaralački odnos prema tvorevinama i tekovinama svoje kulturne i ukupne istorije osuđuje sebe, da svoju budućnost projektuje bez znanja o svom identitetu, bez djelotvornog oslonca na svoje korijene i pozitivne sadržaje svoje pravne tradicije“. Saglasno ovoj misli vrijedno je podsjećanje na značajan datum crnogorske državne istorije – 15. 5. 1901. godine, kada je, u tadašnjoj Knjaževini Crnoj Gori, formirana Glavna Državna Kontrola, preteča današnje vrhovne državne revizije.
U KORAK SA EVROPOMKnjaz Nikola, reformišući finansijski sistem Knjaževine Crne Gore, po uzoru na tada razvijene evropske države, uveo je 1901. godine, na prijedlog Državnog savjeta, u institucionalno-pravni poredak Crne Gore Glavnu Državnu Kontrolu usvajanjem Zakona o Glavnoj Državnoj Kontroli, koji je objavljen je 15. maja 1901. god. u „Glasu Crnogorca“.
Činjenica da je Napoleon Bonaparta u Francuskoj 1807. godine formirao Cour des comptes (Revizorski sud), koji se smatra pretečom svih revizorskih sudova, da je Velika Britanija – 1866. godine formirala Exchequer and Audit Department (preteču današnjeg National Audit Office), a Italija – Corte dei Conti (Revizorski sud Italije) 1862. godine, dovoljno govori u kojoj je mjeri tadašnja mala balkanska knjaževina bila ukorak sa tadašnjom Evropom.
Glavna Državna Kontrola bila je ustanovljena kao „poseban računsko-sudski organ kontrole javnih finansija“, sa zadatkom da vrši „pregled svih državnih računa“ i ispravlja i likvidira račune državne administracije i „svijeh“ računopolagača prema državnoj kasi. Za njenog prvog predsjednika imenovan je Lazar Mijušković.
Lazar Mijušković
Zakonom o Glavnoj Državnoj Kontroli, koji je imao 47 članova, podijeljenih u VIII glava, data su ovom organu vrlo velika ovlašćenja u postupku kontrole javnih finansija i nezavisnost u izboru predsjednika, što je bilo prilično neuobičajeno s obzirom na činjenicu da je tadašnja Crna Gora bila apsolutna monarhija. On je imao zadatak da „pregleda, ispita i likvidira račune, vodi brigu o realizaciji budžeta, da se ne prekorači nijedan izdatak po budžetu i da se ne dozvoli prenošenje budžetskih iznosa iz jedne budžetske partije u drugu“.
Svi državni organi bili su dužni da zaključe svoje godišnje račune i dostave ih Glavnoj kontroli koja je imala pravo „da sudi i rješava o nedostacima“. Glavna Državna Kontrola trebalo je da omogući valjanu primjenu Zakona o budžetu, da obezbijedi dosljednu realizaciju budžetskog sistema i da bude jedna od poluga u konstituisanju sistema samofinansiranja crnogorske države.
Branislav Radulović (FOTO: UGC)
Kontrolu su vršili „računoispitači“, kako je zakon imenovao tadašnje državne revizore, koji su bili dužni svoje nalaze dostaviti članovima Glavne kontrole radi „nadrevizije“. Zakonom su bili uređeni postupci redovne kontrole, kao i postupci „vanrednog pregleda kasa“.
Kasnije je njen pravni položaj dodatno osnažen Ustavom za Knjaževinu Crnu Goru iz 1905. godine u kojem je normirao da Glavna Državna Kontrola „motri da se ne prekorači nijedan izdatak po budžetu, završuje račune svijeh državnijeh uprava i dužna je prikupljati sve potrebne dokaze i obavještenja. Opšti račun državni podnosi se Narodnoj Skupštini sa primjedbama Glavne Državne Kontrole i to najdalje za dvije godine od završetka svake budžetske godine“.
DRŽAVNI RAČUNI POD LUPOM
Knjaževina Crna Gora je usvajajući Zakon o Glavnoj Državnoj Kontroli dobila za to vrijeme vrlo napredan zakon o državnoj eksternoj reviziji i uz Zakon o državnom budžetu, koji je stupio na snagu 1. maja iste godine, napravila značajan iskorak u reformi svog finansijsko-pravnog sistema.
Pojam „Glavne kontrole“ kao državnog organa revizije završnog računa budžeta u crnogorskoj pravnoj literaturi prvi put se pojavljuje u dokumentu pod nazivom „Popis državnog uređenja Crne Gore“ iz 1873. godine. Projektom reformi državne uprave Knjaževine Crne Gore iz 1879. godine Glavna kontrola iz ruku suverena prelazi na posebno tijelo koje ima pet članova, koje je imenovao Knjaz Nikola I. Zadatak Glavne kontrole, kao kolegijalnog organa, bio je da pregleda svake godine u novembru račune „sviju odjeljenja državne uprave“ i podnose izvještaj knjazu. Pored ustanovljene obaveze redovne godišnje kontrole ona je mogla u pojedinim odjeljenjima i „iznenadno zahtijevati račune na pregled“.
Prva ozbiljnija kontrola državnih finansija u Crnoj Gori izvršena je 1891. godine, kada je Državni savjet donio odluku da se izvrši kontrola finansijskog poslovanja „u svu državu“. Ministarstvo finansija izradilo je posebno uputstvo po kome se kontrola sprovodila, tako da je i pored nepostojanja prethodno obučenih kontrolora ona dala rezultate. Otkrivene zloupotrebe u finansijskom poslovanju dovele su do toga da je nekoliko kapetana i državnih službenika otpušteno iz službe ili penzionisano.
Prva revizija urađena od strane Glavne Državne Kontrole finansijskog poslovanja i budžetskih sredstava u Crnoj Gori obuhvatila je period od 1890. do 1902. godine. Najveće nepravilnosti otkrivene su u radu Ministarstva finansija, Ministarstva pravde i Sanitetskog odjeljenja Ministarstva unutrašnjih djela. Posebno su bile izražene pronevjere u Upravi pošta, telegrafa i telefona, gdje je nađen manjak od 163.442 krune. Odlukom Državnog savjeta upravnik je suspendovan sa službe, a za naknadu duga sekvestrirana mu je imovina, od koje je kasnije jedan dio prodat za 70.000 kruna.
USTAVNA NADGRADNJA
U Ustavu za Knjaževinu Crnu Goru iz 1905. godine Glavna Državna Kontrola bila je posebno normirana u zasebnom dijelu XI Ustava sa čak šest članova (čl. 170 – 175). Dodatno, ovaj Ustav je imao i posebne djelove koji su tretirali „Državne finansije“ i „Državno imanje“.
Ustav Crne Gore iz 1905. godine
Ustavna definicija ovog organa u čl. 170 glasila je: „Za prijegled državnijeh računa u Crnoj Gori postoji Glavna Državna Kontrola. Ona je zasebno državno nedleštvo i računski sud“.
Glavna Državna Kontrola imala je predsjednika i dva člana koje je birala Narodna skupština sa kandidacione liste, koju je sastavljao Državni savjet i na kojoj je predlagano dvaput onoliko kandidata koliko je imalo „praznijeh“ mjesta.
Predsjednik i članovi Glavne Državne Kontrole mogli su biti samo oni crnogorski državljani koji su navršili 30 godina života, koji su redovno završili fakultet ili višu stručnu školu koja je u rangu fakulteta i koji su proveli 10 godina u državnoj službi. Predsjednik ili jedan od članova Glavne Državne Kontrole morao je redovno završiti pravni fakultet.
SLJEDBENICI GLAVNE DRŽAVNE KONTROLE
Glavna Državna Kontrola se gasi sa gubitkom crnogorske nezavisnosti 1918. godine, kada se državne institucije Crne Gore „utapaju“ u centralizovani sistem nove države. Tako je i nadzor nad državnim finansijama prešao u nadležnost Državne kontrole u Beogradu.
Crna Gora nije imala svoju državnu reviziju sve do 17. decembra 1945. godine, kada se donosi Zakon o zemaljskoj kontrolno–računskoj komisiji Crne Gore, koja je radila pri Predsjedništvu narodne Vlade Federalne Crne Gore. U socijalističkom sistemu, vrhovni nadzor nad javnim finansijama vršila je Savezna revizorska služba, a kasnije Služba društvenog knjigovodstva (SDK).
Službeni list, 17. decembar 1945.
Crna Gora, kasnije u vremenu obnavljanja svojih državnih prerogativa, 2004. godine, usvajanjem Zakona o Državnoj revizorskoj instituciji ponovo, nakon 103 godine, ustanovljava organ vrhovne državne revizije, da bi Ustavom Crne Gore iz 2007. godine DRI bila definisana kao „vrhovni organ državne revizije“.
Državna revizorska institucija Crne Gore novembra 2007. godine, na XIX Kongresu INTOSAI-a održanom u Meksiku, primljena je u punopravno članstvo svjetske organizacije vrhovnih državnih revizija – SAI. Kongresi INTOSAI, kojima prisustvuju i predstavnici Ujedinjenih nacija i Svjetske banke, održavaju se svake treće godine pod sloganom „Experientia Mutua Omnibus Prodest“ – „zajedničko iskustvo benefit svih“.
DRI je, u junu 2008. godine, na VII Kongresu EUROSAI u Krakovu (Poljska) primljena i u punopravno članstvo EUROSAI, od kada održava dobre profesionalne odnose sa Evropskim revizorskim sudom i nacionalnim vrhovnim revizorskim institucijama Evrope. Poruka nove generacije crnogorskih državnih revizora glasi: „Naši nalazi nijesu po mjeri svih, ali su po jednakoj mjeri za sve“.
REVIZOR, DIPLOMATA, DRŽAVNIK
Prvi predsjednik Glavne Državne Kontrole Lazar Mijušković bio je crnogorski diplomata, inženjer i političar poznat po svojoj borbi za očuvanje nezavisnosti Crne Gore. Rođen je 24. decembra 1867. godine u selu Povija, Pješivci, Nikšić, a preminuo 29. septembra 1936. godine u Beogradu.
Mijušković, koji je studije za rudarskog inženjera završio na Sorboni (Pariz), prethodno je bio od 1893. do 1902. godine crnogorski konzul u Skadru, da bi 1903. bio biran za ministra finansija. Kasnije je, u dva navrata, 1906. i 1916. godine, bio i predsjednik crnogorske vlade.
Poslije aneksije Crne Gore 1918. godine nastavio je borbu za očuvanje crnogorskog državnog identiteta i ostaće upamćeno njegovo izlaganje u italijanskom parlamentu maja 1920. godine, đe je bio jedini stranac koji je govorio. Na tom skupu, kojem je prisustvovalo više od 150 italijanskih poslanika i senatora, Mijušković je izložio „crnogorsko pitanje“, tražeći od italijanske vlade i drugih organa vlasti da podrže nezavisnost Crne Gore, sa Bokom Kotorskom u njenom sastavu. Bio je jedan od potpisnika rezolucije crnogorskih izbjeglica u Italiji i Albaniji iz 1920. godine, kojom se tražilo da Crna Gora opstane kao nezavisna država i da se ne odobri njena aneksija Srbiji.
Do 1923. godine, Mijušković je bio aktivan u emigraciji ostajući vjeran kralju Nikoli, da bi po povratku u Crnu Goru nastavio da živi u Nikšiću, gdje se nije aktivno bavio politikom, ali je podržavao ideje Crnogorske stranke i federalnog uređenja ondašnje (unitarne) Kraljevine Jugoslavije.
Preporučeno
Stavovi izraženi u ovom tekstu ne odražavaju nužno uređivačku politiku portala Standard.
Video