BBC, Katya Adler, urednica za Evropu
Bivša njemačka kancelarka Angela Merkel rekla je BBC-u da su gasni sporazumi koje je svojevremeno zaključila s Rusijom imali za cilj da pomognu njemačkim kompanijama da održe mir sa Moskvom, jer smatra da bi rat Rusije s Ukrajinom počeo ranije da ona nije 2008. blokirala ulazak Ukrajine u NATO.
Angela Merkel je vodila Njemačku 16 godina uključujući i periode finansijske krize, migrantske krize 2015. i ruske invazije na Ukrajinu 2014. godine.
Da li je bila previše meka prema Moskvi? Prespora da pomognete Kijevu? Da nije blokirala članstvo Ukrajine u NATO-u 2008, da li bi sada tamo bio rat?
Danas se sastaju ministri odbrane Velike Britanije, Francuske, Njemačke, Poljske i Italije kako bi razgovarali o pogoršanju situacije na ukrajinskim linijama fronta.
U razgovoru za BBC u Berlinu, Angela Merkel je odlučna u odbrani svojih kancelarskih poteza.
Ona kaže da vjeruje da bi rat u Ukrajini počeo ranije i vjerovatno bi bio krvaviji da je Kijev 2008. krenuo na put ka članstvu u NATO-u. „Vojni sukob bismo vidjeli još ranije. Bilo mi je potpuno jasno da predsjednik Putin ne bi stajao skrštenih ruku i gledao kako Ukrajina ulazi u NATO. A tada Ukrajina kao država sigurno ne bi bila tako pripremljena kao što je to bila u februaru 2022.
Predsjednik Ukrajine Volodimir Zelenski se ne slaže s tim. On opisuje odluku gospođe Merkel o NATO-u, koju je podržao tadašnji predsjednik Francuske Nicolas Sarkozy, kao jasnu „pogrešnu procjenu“ koja je ohrabrila Rusiju.
U jednom od rijetkih intervjua otkako se povukla iz politike prije tri godine, Angela Merkel izražava zabrinutost zbog ponovnih prijetnji Vladimira Putina upotrebom nuklearnog oružja.
S njim se dobro upoznala tokom dvije decenije.
„Moramo učiniti sve što je moguće da spriječimo upotrebu nuklearnog oružja“, kaže bivša njemačka kancelarka. „Srećom, i Kina je nedavno govorila o tome. Ne bi trebalo da nas parališe strah, ali moramo priznati da je Rusija najveća, ili pored SAD, jedna od dvije najveće nuklearne sile na svijetu. Potencijal je zastrašujući“.
Uprkos tome što je tokom većine vremena na funkciji uživala visok rejting popularnosti, gospođa Merkel je sada u defanzivi.
Upravo je objavila memoare Sloboda. I tajming je zanimljiv.
Ona kaže da je učinila sve što je u njenoj moći da obezbijedi mirna sredstva saradnje sa Rusijom.
Vladimir Putin je započeo invaziju na Ukrajinu samo nekoliko mjeseci nakon što je ona napustila funkciju.
Ovo je podstaklo ozbiljno preispitivanje u Evropi energetske politike, diplomatije sa Rusijom, a takođe i migracione politike koja je postala norma pod gospođom Merkel.
Na čelu najveće evropske ekonomije bila je, kako kaže bivši italijanski premijer Matteo Renzi, de facto lider Evrope – „šef Evropske unije“.
„Sjećate li se kada je [bivši američki državni sekretar] Henri Kisindžer govorio ‘koji je telefonski broj Evrope?’, kaže on. „Moj odgovor je bio: jasno, broj mobilnog Angele Merkel.
On dodaje da je kada se sudi o nasljeđu Angele Merkel – preko Rusije i drugih – važno zapamtiti norme tog vremena.
„Ne može se napasti Angela zbog odnosa sa Rusijom“, kaže on.
„U 2005., 2006. [oni] su bili cilj svih u Evropi, a ne samo Angele Merkel.
Pod gospođom Merkel, Njemačka i njene velike industrije gladne energije postale su zavisne od Moskve. Njemačka je izgradila dva gasovoda direktno povezana sa Rusijom.
Predsjednik Zelenski je taj jeftini gas opisao kao geopolitičko oruđe Kremlja.
Gospođa Merkel kaže za BBC da je imala dva motiva za gasovode: njemačke poslovne interese, ali i održavanje miroljubivih veza s Rusijom.
Kolege članice EU i NATO-a u istočnoj Evropi su izrazile žestoko neslaganje s njom.
Poljski poslanik Radoslaw Fogel je rekao da je njemački novac od gasa napunio rusku ratnu kasu – korišćen za finansiranje invazije na Ukrajinu.
Gospođa Merkel insistira na tome da je pokušala da obuzda ruske napade na Ukrajinu koristeći diplomatiju i pregovore, što je, priznaje, na kraju propalo.
A njemačka industrija je neproporcionalno pogođena sankcijama ruskoj energetici. Prinuđena da traži druge dobavljače, zemlja sada kupuje skupi LNG. Kompanije kažu da su osakaćene troškovima.
Nova era u odnosima Evrope s Rusijom „nažalost“ je počela nakon invazije na Ukrajinu u punom obimu, kaže Angela Merkel.
Ova 70-godišnjakinja sada mora da brani svoje nasljeđe i u drugim oblastima.
Migraciona kriza 2015. godine, kada je slavno otvorila vrata Njemačke za više od milion tražilaca azila, bila je možda presudni momenat njenog vremena na funkciji.
Neki su tu politiku mrzili, drugi su je pozdravljali.
Američki predsjednik Barrack Obama je pohvalio Angelu Merkel kao hrabru i moralnu liderku.
Ali kritičari su je krivili što je udahnula život tada gotovo suvišnoj stranci krajnje desnice Alternativi za Njemačku (AfD).
Trenutno je AfD na drugom mjestu u njemačkim istraživanjima javnog mnijenja, uoči vanrednih opštih izbora početkom sljedeće godine.
Glavni politički poklič AfD-a: snažna antimigrantska poruka.
Angela Merkel priznaje da je AfD ostvario veliki uspjeh, ali se ne kaje za svoje političke odluke.
Što se tiče sugestija da je njena politika iz 2015. pomogla da podstakne antiimigracione i krajnje desničarske stranke i drugdje, uključujući Holandiju, Poljsku i Francusku, nakon što je pokušala da uvede kvote za migrante širom zemalja EU, gospođa Merkel kaže da se ne može smatrati odgovornom za cijelu Evropu.
Jedini način za borbu protiv krajnje desnice je zaustavljanje ilegalne migracije, kaže ona.
Ona poziva evropske lidere da više ulažu u afričke nacije kako bi poboljšali životni standard tamo, kako bi manje ljudi bilo u iskušenju da napusti svoje domove.
Ali s obzirom na to da su evropske ekonomije spore, a glasači zabrinuti zbog troškova života, vlade kažu da nema dovoljno novca.
Činilo se da je Angela Merkel stavila svoju zemlju i njene ekonomske interese na prvo mjesto kada je u pitanju kupovina ruske energije ili tokom krize u eurozoni – kada su je južne zemlje EU okrivile da ih je pritisnula mjerama štednje kako bi spasila njemačke banke i kompanije.
Ali čak i kod kuće u Njemačkoj, ona je sada optužena da je loše „upravljala“ uzastopnim krizama i da nije uspjela da napravi dalekosežne, možda bolne reforme koje bi donijele u budućnosti dobrovit njenoj zemlji i EU.
Njemačku sada neki označavaju kao „evropskog bolesnika“.
Nekada izvozna sila na svjetskoj sceni, njena ekonomija lebdi iznad recesije.
Birači se žale da nije ulagala u puteve, željeznicu i digitalizaciju, u korist održavanja uravnoteženog budžeta.
Pod Angelom Merkel, Njemačka se nije oslanjala samo na Rusiju za energiju, već i na Kinu i SAD u trgovini. Te odluke nijesu izdržale test vremena.
Donald Trump prijeti carinama na uvoz kada se vrati u Belu kuću u januaru.
Gospođa Merkel razmišlja i o nervoznim evropskim liderima koji se suočavaju sa Trampom 2.0.
Njegov prvi mandat na vlasti obilježio je bijes na Evropu, posebno na Njemačku, zbog niske potrošnje na odbranu i trgovinskih deficita. Te zamjerke na račun Evrope se nijesu promijenile.
Šta Angela Merkel savjetuje kako da se postupa s njim?
„Zaista je važno da znate koji su vam prioriteti, da ih jasno predstavite i da se ne plašite, jer Donald Trump umije da bude veoma otvoren“, kaže ona.
„On se veoma jasno izražava. I ako to uradite, postoji izvesno međusobno poštovanje. To je bilo moje iskustvo.“
Ali evropski lideri koji se suočavaju sa SAD, Kinom i Rusijom zabrinuti su – vjerovatno više nego u vrijeme Angele Merkel.
Ekonomije su spore, birači nezadovoljni, tradicionalna politika pod pritiskom krajnje desnice i krajnje ljevice.
Kina i Rusija su optimističnije, a Zapad je slabiji na svjetskoj sceni.
Ratovi bjesne Bliskim istokom i Evropom, a čini se da je Donald Trump manje zainteresovan za jačanje evropske bezbjednosti.
Možda zato Angela Merkel kaže da se ovih dana rado javlja na pozive svjetskih lidera koje dobro poznaje, a koji je zovu za savjet.
Preporučeno
Ali kada pitam da li joj nedostaje sva ta moć i politika, njen brz odgovor je: „Ne, nikako.“
Video